Pages Menu
 

Categories Menu

Posted by on wrz 23, 2017 in Ekonomia |

Eksperyment gospodarczy

Eksperyment gospodarczy, eksperymentem nazywane jest świadome tworzenie zespołu warunków, w których przebiegać mają określone zjawiska. Podstawą do przeprowadzenia eksperymentu jest istnienie hipotezy orzekającej o czynnikach powodujących zjawiska, które mają być wywołane w toku eksperymentu. Sam eksperyment ma na celu sprawdzenie hipotezy, tzn. zbadanie czy w toku doświadczeń wskazane w hipotezie czynniki rzeczywiście wywołują przypisywane im zjawiska. Eksperyment może potwierdzać hipotezę lub jej zaprzeczać wówczas, gdy zachowany zostaje warunek pełnej kontroli sprawowanej przez eksperymentatora nad całością sytuacji, w której przebiega eksperyment. Warunek ten oznacza, że — w celu doświadczalnego ustalenia zakładanych w hipotezie związków między określonymi czynnikami i zjawiskami — eksperymentator może dopuszczać jedynie do takich sytuacji, w których następuje zmiana jedynie czynnika A, przy niezmienności pozostałych czynników, bądź też następuje zmiana wszystkich innych czynników przy niezmienności czynnika A. Na podstawie tak przeprowadzonego eksperymentu można określić związki łączące czynnika z badanym zjawiskiem. Podmiotem e.g. są jednostki ekonomiczne o różnym zasięgu działalności (komórki organizacyjne przedsiębiorstw, przedsiębiorstwa, zjednoczenia itd.). Im większy zasięg działalności, tym trudniej spełnić wymienione wyżej postulaty dotyczące zasad przeprowadzania eksperymentów. Trudno zwłaszcza mówić o tworzeniu specjalnie dobranych do eksperymentu zespołów ludzkich i aparatury produkcyjnej, gdy chodzi o przedsiębiorstwa lub zjednoczenia. „Tworzenie zespołu warunków” zastępuje się więc z reguły wyborem „najbardziej odpowiedniej” z już istniejących jednostek ekonomicznych. Najbardziej odpowiednia do przeprowadzenia eksperymentu jednostka ekonomiczna nie oznacza jednostki całkowicie odpowiedniej. Dalsze trudności wiążą się z charakterem przedmiotu e.g. Przedmiotem tych eksperymentów jest badanie wpływu określonych zasad funkcjonowania jednostki ekonomicznej na jej wyniki gospodarcze porównane z wynikami osiąganymi w przeszłości lub też z wynikami analogicznych nie eksperymentujących jednostek ekonomicznych. Niekiedy e.g. nazywa się badanie wpływu określonej techniki wytwarzania na wyniki gospodarcze jednostki ekonomicznej, do której ta technika została wprowadzona. Wyniki gospodarcze są z reguły rezultatem wielu jednocześnie działających czynników. Racją bytu jednostki ekonomicznej, funkcjonującej w obrębie społecznego i wewnątrzzakładowego podziału pracy, jest przystosowywanie się do wymagań stawianych przez otoczenie. Oznacza to, że w większości przypadków przeprowadzania eksperymentalnych zasad funkcjonowania należy się liczyć ze zmiennością wielu innych czynników również wpływających na wyniki gospodarcze, jak np. ilość i struktura produkcji, uzależnione od zapotrzebowania odbiorców. Stąd też z reguły rezultaty e.g. wymagają interpretacji, tzn. wyodrębnienia wpływu poszczególnych czynników na ogólne wyniki gospodarcze. W im większej jednostce ekonomicznej przeprowadzany jest eksperyment i im mniej są istotne zmiany zasad funkcjonowania, będące przedmiotem eksperymentu, tym trudniej w sposób uzasadniony dokonać interpretacji wyników eksperymentu. Z kolei jednoczesna zmiana wielu zasad funkcjonowania jednostki ekonomicznej ułatwia wprawdzie interpretacyjne określenie wpływu nowych zasad na wynik gospodarczy, jednak dotyczy to zespołu nowych zasad jako całości. Trudno natomiast o interpretację stopnia przyczynienia się poszczególnych nowych zasad do powodzenia całości projektowanych zmian. Przy uwzględnieniu wymienionych wyżej zastrzeżeń należy stwierdzić, że prawidłowo przeprowadzone e.g. są efektywną metodą wprowadzania nowych zasad funkcjonowania jednostek ekonomicznych. Potwierdza to doświadczenie zdobyte w toku przeprowadzania e.g. w Polsce. Eksperyment jako forma sprawdzenia i doskonalenia projektowanych zmian zasad funkcjonowania gospodarki jest w Polsce w szerokim zakresie stosowany, zwłaszcza po 1956. W latach 1956—64 celem przeprowadzanych eksperymentów było znalezienie najwłaściwszych praktycznych rozwiązań problemu odejścia od nadmiernej centralizacji decyzji gospodarczych i wykorzystania zalet centralnego planowania przy jednoczesnym stworzeniu instytucjonalnych warunków do pobudzania i wykorzystywania inicjatywy przedsiębiorstw. Podmiotem eksperymentów były głównie przedsiębiorstwa. Po 1965, w związku ze stopniowym przechodzeniem do etapu intensywnego rozwoju gospodarczego, w przeprowadzanych eksperymentach zwracano uwagę na poszukiwania nowych rozwiązań zasad funkcjonowania dużych kompleksów gospodarczych, jak zjednoczenia i kombinaty, zdolnych do prowadzenia długofalowej i skoncentrowanej polityki rozwoju, zwłaszcza na odcinku postępu technicznego i handlu zagranicznego.