Pages Menu
 

Categories Menu

Posted by on paź 7, 2017 in Ekonomia |

Międzynarodowy podział pracy krajów socjalistycznych

Międzynarodowy podział pracy krajów socjalistycznych, wykształcił się w wyniku uformowania się po II wojnie światowej międzynarodowego systemu krajów socjalistycznych. System ten mieści się w obrębie gospodarki światowej, charakteryzującej się współistnieniem i rywalizacją krajów socjalistycznych i kapitalistycznych. M.p.p.k.8. kształtuje się więc na gruncie ogólnoświatowego podziału pracy, wytworzonego jeszcze w systemie gospodarki kapitalistycznej. Tworzący się m.p.p. k.s. ma charakter regionalnego podziału pracy krajów mających jednakowy typ stosunków produkcji opartych na społecznej własności środków produkcji i na gospodarce centralnie planowanej. „W przeciwieństwie do międzynarodowego, kapitalistycznego podziału pracy — czytamy w Podstawowych zasadach międzynarodowego socjalistycznego podziału pracy — który odzwierciedla stosunek wyzysku słabszego przez silniejszego, rozwija się żywiołowo w trakcie ostrej walki konkurencyjnej i ekspansji monopoli kapitalistycznych, pogłębia nierówności poziomu rozwoju gospodarczego i prowadzi do powstawania wypaczonej, jednostronnej struktury gospodarczej krajów słabo rozwiniętych — międzynarodowy socjalistyczny podział pracy jest realizowany świadomie i planowo zgodnie z interesami życiowymi i zadaniami harmonijnego i wszechstronnego rozwoju wszystkich krajów socjalistycznych i prowadzi do umocnienia ich Jedności […] Celem międzynarodowego socjalistycznego podziału pracy jest podnoszenie efektywności produkcji społecznej, dopomożenie w osiąganiu wysokiego tempa wzrostu gospodarki i dobrobytu mas pracujących we wszystkich krajach socjalistycznych, w uprzemysłowieniu i stopniowym przezwyciężaniu historycznie powstałych różnic w poziomach rozwoju gospodarczego krajów socjalistycznych, w zbudowaniu bazy materialnej dla ich mniej więcej jednoczesnego, w granicach jednej historycznej epoki, przejścia do komunizmu”. Dotychczasowy rozwój m.p.p.k.s. można by podzielić na dwa etapy: 1. kształtowania międzygałęziowego podziału pracy i 2. rozwoju wewnątrzgałęziowego podziału pracy i specjalizacji produkcji. Przez międzygałęziowy podział pracy rozumiemy proces kształtowania się struktur ekonomicznych poszczególnych krajów, w których na skutek sprzyjających warunków naturalnych lub technicznego wyprzedzenia pewne dziedziny gospodarki narodowej (np. rolnictwo, górnictwo, przemysł ciężki, lekki) uzyskują priorytet i stają się gałęziami eksportowymi. Przez wewnątrzgałęziowy podział pracy natomiast — głównie proces, w którym następuje podział produkcji określonych wyrobów (części, zespołów, podzespołów) między przedsiębiorstwami poszczególnych krajów wg operacji technicznych czy technologicznych lub wspólną produkcję i zbyt określonych towarów. Specjalizacji międzynarodowej towarzyszy kooperacja produkcyjna, techniczna lub technologiczna. Etap pierwszy — biorąc za podstawę zorganizowane formy kształtowania m.p. p.k.s. w RWPG — obejmuje lata 1949—62; drugi zaś — datuje się od 1962. W pierwszym okresie m.p.p.k.s. kształtował się pod wpływem przebudowy struktury gospodarczej, zwłaszcza mniej rozwiniętych krajów socjalistycznych, wzmożonego popytu na maszyny, urządzenia i sprzęt inwestycyjny. Podstawowym narzędziem rozwoju wzajemnej wymiany, zwłaszcza w latach 1949—53, były umowy dwustronne. W okresie tym dominował bowiem pogląd, że przez zawieranie wieloletnich dwustronnych umów handlowych, określających wysokość i asortyment dostaw, możliwa będzie zarówno efektywna koordynacja planów gospodarczych, jak i realizacja racjonalnego podziału pracy w obrębie RWPG. Nadzieje te częściowo zawiodły. Zewnętrznym wyrazem m.p.p.k.s. jest rozwój handlu zagranicznego; w tym jednak przypadku rozwój ten w niewielkim tylko stopniu odzwierciedlał trwałe efekty specjalizacyjne. Celem importu było uzupełnianie braku dóbr, których nie można było produkować w kraju, eksport zaś miał dostarczyć niezbędnych na to środków. Słuszna w swojej istocie koncepcja kompleksowego rozwoju była realizowana częściowo w sposób autarkiczny. W latach 1954—62 za podstawową formę pracy RWPG uznano koordynację planów rozwoju gospodarczego ze szczególnym uwzględnieniem zamierzeń inwestycyjnych. Było to zapowiedzią próby podjęcia przez poszczególne kraje bardziej energicznych działań w kształtowaniu nowego m.p.p.k.s. i specjalizacji produkcji. Zasada koordynacji inwestycji jednak — dająca duże możliwości świadomego kształtowania m.p.p.k.s. — nie była do 1962 konsekwentnie realizowana. Dlatego podjęta w tym okresie próba przełamania tendencji autarkicznych nie została uwieńczona pełnym sukcesem. Podstawowe jednak zadanie pierwszego etapu współpracy, dotyczące przebudowy struktury gospodarczej krajów RWPG i stworzenia podstaw do dalszego, szybkiego ich wzrostu gospodarczego, zostało wykonane. Zmienił się charakter m.p.p. k.s. Najważniejszym bowiem osiągnięciem tego okresu było przekształcenie opóźnionych w rozwoju krajów surowcowo-rolniczych w kraje przemysłowo-rolnicze i przemysłowe. Głównym impulsem przechodzenia do drugiego etapu rozwoju m.p.p.k.s. jest zmiana charakteru popytu. W miarę zabezpieczenia potrzeb podstawowych popyt przenosi się w coraz większej mierze na wyższe kategorie dóbr, zwłaszcza trwałej konsumpcji, i na usługi. Wzrastają wydatki na postęp techniczny, na finansowanie badań naukowych i wdrożeniowych oraz na produkcję w ogóle. Nakłady te muszą się rozkładać na odpowiednio wielką liczbę produktów jednostkowych, aby dobra końcowe były dostępne dla masowego a nie elitarnego odbiorcy. Stąd naturalną tendencją jest dążenie do integracji gospodarczej. Powstaje konieczność zastąpienia ekstensywnego modelu wzrostu gospodarczego i związanego z nim międzygałęziowego podziału pracy modelem intensywnym i odpowiadającym mu wewnątrzgałęziowym podziałem pracy. Równocześnie wzrasta gospodarcza rola nowego rodzaju specjalizacji międzynarodowej w dziedzinie prac naukowo-badawczych, techniczno-technologicznych i projektowo- -konstrukcyjnych. Wzrastają wymagania dotyczące jakości produkowanych dóbr i świadczonych usług. Wewnątrzgałęziowy podział pracy wymaga nowych form powiązań produkcyjno-handlowych i bezpośredniej współpracy przedsiębiorstw poszczególnych krajów. Równocześnie główną formą realizacji zadań, wynikających z zasad wewnątrzgałęziowego podziału pracy, pozostaje nadal koordynacja planów. III 1966 odbyła się konferencja z udziałem 170 specjalistów krajów członkowskich, Jugosławii i Sekretariatu RWPG na temat powiązania specjalizacji produkcji z pracami nad koordynacją planów rozwoju gospodarczego oraz realizacji ustaleń specjalizacyjnych. II 1967 Komitet Wykonawczy RWPG zatwierdził tryb zawierania produkcyjno-handlowych porozumień specjalizacyjnych między zainteresowanymi krajami, określanych jako umowy i kontrakty specjalizacyjne. Na XXIII Sesji RWPG, IV 1969, zwrócono uwagę na konieczność doskonalenia i pogłębienia koordynacji planowania gospodarczego i oparcia go na prognozach naukowo-technicznych i ekonomicznych. Na XXIV Sesji RWPG, V 1970, wysunięto potrzebę opracowania wieloletniego programu współpracy i integracji gospodarczej krajów członkowskich. Integracja jest w tym przypadku uważana za ramę techniczno-ekonomiczną lepiej dostosowaną do potrzeb intensywnego rozwoju w obecnych warunkach drugiej rewolucji techniczno-ekonomicznej i związanego z nim wewnątrzgałęziowego podziału pracy. Problem ten znalazł szerokie odbicie w pracach XXV Sesji RWPG, VII 1971. W przyjętym na tej Sesji kompleksowym programie dalszego pogłębiania i doskonalenia współpracy i rozwoju socjalistycznej integracji gospodarczej czytamy m. in.: „Kraje członkowskie RWPG wychodzą z założenia, że rozwój specjalizacji i kooperacji produkcji między nimi jest ważnym warunkiem dalszego pogłębiania i doskonalenia współpracy i rozwoju socjalistycznej integracji gospodarczej. Przy czym równocześnie uważają one, że kompleksowy rozwój każdej gospodarki narodowej stwarza sprzyjające warunki do dalszego rozwoju, pogłębiania i doskonalenia specjalizacji i kooperacji produkcji”. Kompleksowy program przewiduje pogłębienie współpracy i specjalizacji produkcji w obrębie następujących gałęzi i dziedzin działalności gospodarczej: geologii, gałęzi paliwowo-energetycznych, hutnictwa żelaza, hutnictwa metali nieżelaznych, przemysłu maszynowego, przemysłu radiotechnicznego i elektronicznego, przemysłu chemicznego i celulozowo-papierniczego, przemysłu lekkiego, szklarskiego i ceramicznego, rolnictwa i przemysłu spożywczego oraz transportu, budownictwa i gospodarki wodnej. Bardzo istotną cechą dotychczasowego m.p.p.k.s., realizowanego w RWPG, jest to, że nie prowadzi on do ukształtowania jednostronnej struktury gospodarczej poszczególnych krajów. W dalszym ciągu jednak ważnym czynnikiem ograniczającym zakres m.p.p.k.s. pozostaje stosunkowo niski jeszcze w niektórych krajach rozwój sił wytwórczych.