Pages Menu
 

Categories Menu

Posted by on paź 7, 2017 in Ekonomia |

Postęp techniczny

Postęp techniczny, proces doskonalenia środków produkcji, metod wytwórczości, przedmiotowych warunków pracy i produktów. Rezultatem p.t. — przyjmując odpowiedni horyzont czasowy i obszar ekonomiczny — powinny być korzyści ekonomiczno-społeczne, a przede wszystkim oszczędność pracy społecznej (cecha pracooszczędności p.t.). Wprowadzenie p.t. jest działaniem organizowanym przez człowieka, który opracowuje koncepcję p.t., ocenia jego skutki ekonomiczno-społeczne i dokonuje wyboru optymalnego wariantu w danych warunkach i w danym czasie. W ustroju socjalistycznym wybór ten dokonywany jest na podstawie rachunku ekonomicznego, prowadzonego za pomocą różnych metod (wskaźniki techniczno-ekonomiczne, metoda względnego okresu zwrotu, rozwinięte i uproszczone formuły syntetyczne). Przy ocenie ekonomicznej każdej z alternatyw uwzględniane są preferencje społeczne. P.t. jest rezultatem prac badawczo-rozwojowych, na które składają się: 1. badania podstawowe, zmierzające do odkrycia nowych prawidłowości lub zasad; obejmują one prace odkrywcze z dziedziny nauk ścisłych; nie są związane z żadnym określonym wyrobem lub sprecyzowanym procesem technologicznym, a mają jedynie doprowadzić do poznania pewnej dziedziny wiedzy; 2. badania stosowane mające na celu wykorzystanie wyników badań podstawowych, doprowadzających do powstania wynalazku; w efekcie tych badań pojawiają się nowe metody wytwórcze, nowe rozwiązania konstrukcyjne, nowe tworzywa itd.; 3. badania przemysłowe skierowane na przystosowanie konkretnych rezultatów badań stosowanych do warunków przemysłowych, nadania im ostatecznej postaci rozwiązań konstrukcyjnych i technologicznych oraz przeprowadzenia prób. Ukoronowaniem prac badawczo-rozwojowych jest wprowadzenie nowego rozwiązania technicznego do produkcji. Charakterystycznymi zjawiskami dokonującej się rewolucji naukowo-technicznej są: 1. stopniowe przesuwanie się punktu ciężkości od „klasycznych” już gałęzi przemysłu (hutnictwo żelaza, przemysł maszynowy) do nowoczesnych (elektrotechnika \ elektronika, chemia organiczna); i do przyszłościowych gałęzi przemysłu, jak: przemysł informacyjny (komputery, środki teletransmisji i przetwarzania informacji) oraz wytwarzanie materiałów kompozytowych (w których wykorzystuje się np. siłę kryształów metali i elastyczność komponentów organicznych); 2. niezwykle szybkie tempo rozwoju technicznego, o czym świadczą dane dotyczące średniego cyklu prac wdrożeniowych (od momentu opatentowania wynalazku do jego zastosowania), który w okresie 1888—1913 wynosił ok. 50 lat, w okresie międzywojennym — 30—33 lata, a obecnie — 3—10 lat). Należy dodać, iż p.t. wymaga wysokich nakładów na prace badawczo-rozwojowe; w bardziej rozwiniętych gospodarczo krajach przeznacza się na te cele 2—3% dochodu narodowego. Od właściwego kierowania procesami „triady rozwoju” (nauka, technika, produkcja) w dużej mierze zależy efektywność p.t. P.t. można podzielić na: stosowany (innowacja procesu produkcyjnego); wiąże się on bądź wyłącznie ze zmianą technicznych środków pracy, bądź ze zmianą technologii produkcji, bądź równocześnie z jednym i drugim; przyczynia się do oszczędności pracy żywej w danym stadium procesu wytwórczego i oszczędności pracy uprzedmiotowionej, co jednocześnie oznacza oszczędność pracy żywej w fazie czy w fazach poprzednich. Biorąc pod uwagę oddziaływanie nowej techniki na wielkość nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej można rozróżnić typy p.t.: 1. pracooszczędny — powoduje zmniejszenie wielkości nakładów pracy żywej w procesie produkcji, 2. materiałooszczędny — wpływa na zmniejszenie zużycia surowców i materiałów pomocniczych, paliwa, energii itp. W praktyce oba typy p.t. występują z reguły w różnych kombinacjach, np.: a) wprowadzone usprawnienie techniczne powoduje zmniejszenie nakładów pracy żywej przy równoczesnym wzroście zużycia materiałów (lub odwrotnie); b) wprowadzone usprawnienie techniczne wpływa na zmniejszenie ogólnych nakładów pracy społecznej. W warunkach gospodarki polskiej nacisk położony jest na p.t. typu materiałooszczędnego, co związane jest z niedoborem pewnych surowców i z nadmiernym w porównaniu z zagranicą ich zużyciem. P.t. wytwarzany (innowacja produktu) zawiera się w postępie nowoczesności, który polega na wytwarzaniu w danym stadium produkcji nowych, dotychczas nie produkowanych wyrobów przemysłowych lub modernizacji już poprzednio produkowanych, w celu lepszego zaspokojenia potrzeb społecznych. Postęp nowoczesności prowadzi do oszczędności pracy społecznej w sferze wykorzystania tych produktów u użytkowników (zarówno w sferze produkcji, jak i konsumpcji). Obecnie ważnym przejawem innowacji produktu jest substytucja. Postęp nowoczesności jest jednym z głównych czynników przemian strukturalnych. Z tych względów ważnego znaczenia nabiera prognozowanie p.t. Prognozowania dokonuje się stosując różne metody (np. delphi, analogii, PATTERN, metod ekonometrycznych). Rozróżnia się kilka kierunków p.t.: 1. elektryfikacja — szerokie zastosowanie energii elektrycznej jako siły napędowej oraz jako czynnika procesu technologicznego (elektrochemia, elektrotermia); 2. chemizacja — wykorzystanie procesów chemicznych w różnych procesach produkcyjnych oraz powstawanie i rozwój nowych dziedzin chemii przemysłowej (np. tworzywa sztuczne); 3. zastosowanie wielkich agregatów wytwórczych; 4. wprowadzenie nowoczesnej technologii oraz nowych metod wytwarzania i kontroli procesów produkcyjnych (np. wykorzystywanie izotopów promieniotwórczych); 5. mechanizacja i automatyzacja. Koncepcje nowych rozwiązań technicznych powstają zarówno w placówkach naukowo-badawczych, jak i w zakładach produkcyjnych. Socjalistyczne stosunki produkcji stworzyły również takie formy rozwoju techniki, jak ruch racjonalizatorski i nowatorski (racjonalizacja). Państwo socjalistyczne stwarza dogodne warunki realizacji p.t., przeznaczając na ten cel odpowiednie środki finansowe. Rozwojowi techniki sprzyja także prawo wynalazcze oraz karta wynalazcy i racjonalizatora. Na wszystkich szczeblach gospodarki narodowej, w tym i w socjalistycznych przedsiębiorstwach przemysłowych opracowuje się plany p.t., wynikające z analizy potrzeb i z analizy konkretnego stanu technicznego przedsiębiorstwa.