Burżuazja
Burżuazja, panująca klasa społeczeństwa kapitalistycznego, klasa właścicieli środków produkcji, której źródłem dochodu jest wartość dodatkowa wytworzona przez robotników najemnych. B. składa się z wielkich, średnich i drobnych kapitalistów. W rozwiniętym społeczeństwie kapitalistycznym decydującą rolę odgrywa wielka b. W zależności od sfery zastosowania kapitału b. dzieli się na przemysłową, handlową i finansową. Między różnymi odłamami b., a także między b. a klasą wielkich właścicieli ziemskich toczy się walka o podział wartości dodatkowej. W stosunku do -klasy robotniczej, w celu uzyskiwania wartości dodatkowej i zachowania klasowego panowania, b. występuje względnie monolitycznie. Pośrednią pozycję między podstawowymi klasami społeczeństwa kapitalistycznego, tj. między b. a klasą robotniczą, zajmuje drobnomieszczaństwo (drobna b.), które jednak w miarę rozwoju kapitalizmu ulega rozwarstwieniu i proletaryzacji. Jednocześnie współczesny kapitalizm powołuje do życia liczną warstwę urzędników, pośredników, administratorów itp., czyli tzw. nową warstwę średnią. B. jako klasa zaczęła kształtować się wraz z rozwojem kapitalistycznego sposobu produkcji jeszcze w okresie feudalizmu. W walce z feudalizmem b. odegrała postępową rolę: rozwinęła potężne siły wytwórcze i zrewolucjonizowała cały dotychczasowy sposób produkcji; na miejsce rozdrobnionych państewek feudalnych stworzyła scentralizowane państwa narodowe, co umożliwiło powstanie rynków narodowych oraz rozwój rynku światowego. Zwycięskie rewolucje oddały władzę polityczną na usługi ekonomiki kapitalistycznej. „Współczesna władza państwowa — czytamy w Manifeście Komunistycznym. — jest jedynie komitetem zarządzającym wspólnymi interesami całej klasy burżuazyjnej”. We współczesnym społeczeństwie z jego złożoną instytucjonalną strukturą w sferze panowania politycznego wykształcił się określony „podział władzy”. Powstała odrębna profesjonalna grupa ludzi bezpośrednio kształtująca i podejmująca decyzje państwowe. Określa się ją zazwyczaj jako „elitę władzy”. Proces podejmowania decyzji politycznych jest autonomiczny, kapitalista bowiem jako właściciel środków produkcji nie ma żadnych bezpośrednich uprawnień w płaszczyźnie politycznej. Klasowe panowanie stwarza jedynie ogólną ramę, warunkującą i limitującą działalność elity władzy. Jej działalność ma zapewnić nie tylko zachowanie ustroju, ale również takie jego funkcjonowanie, aby był on do przyjęcia nie tylko dla klasy panującej, ale również dla innych klas i warstw. Strategia zachowania klasowego panowania b. niejednokrotnie wymaga zatem jego ograniczenia na rzecz interesów klasy antagonistycznej oraz innych grup społecznych, czynienia ustępstw, zawierania kompromisów itp. pod naciskiem „grup interesów”. Ograniczenie klasowego panowania staje się warunkiem Jego utrzymania, zwłaszcza że również w płaszczyźnie panowania ekonomicznego zaszły istotne zmiany. Na kapitalistę można spojrzeć z dwóch punktów widzenia: jako właściciela i Jako kapitalistę funkcjonującego, czyli rzeczywiście wyciskającego pracę dodatkową. W miarę postępującej koncentracji i centralizacji oraz powstawania wielkich korporacji w formie spółek akcyjnych, następuje oddzielenie funkcji zarządzania od funkcji własności. Współczesny, monopolistyczny kapitalizm, opierający się na korporacjach, w dużym stopniu wyparł kapitalizm oparty na jednostkowej lub rodzinnej własności. Właściciel-zarządca został zastąpiony przez zawodowych menedżerów i wielu wyspecjalizowanych pracowników i urzędników. Podstawowe decyzje gospodarcze, określające kierunki działalności całych gałęzi produkcji, skupiają się w rękach liczebnie małej „oligarchii gospodarczej” (w Stanach Zjednoczonych obejmuje ona ok. 10 000 osób), a pozostała część klasy burżuazyjnej przekształciła się natomiast w czystych rentierów-konsumentów, manifestując naocznie swoją społeczną i ekonomiczną zbędność. Procesy „biurokratyzacji” zarządzania kapitalistyczną gospodarką i rządzenia państwem w niczym nie naruszają podstawowych, regulujących zasad samego systemu; dotyczą one form jego funkcjonowania, a nie istoty struktury stosunków produkcji. Są to zmiany wewnątrz systemu, a nie systemu. „Biurokratyzacja” nie oznacza również „wygasania” sprzeczności klasowych. Przeciwnie, pasożytnictwo i agresywność kapitalizmu epoki imperializmu, odsłaniając jego antyludzkie tendencje, mobilizuje świadomość i antykapitalistyczną postawą (w sensie gotowości do odpowiedniego zachowania się) nie tylko klasy robotniczej, ale też nowej klasy średniej, zwłaszcza inteligencji (masowe strajki, bunty młodzieży). Strategia szerokiego, demokratycznego, antykapitalistycznego frontu jest historycznym imperatywem w epoce, gdy niespotykana w historii koncentracja potęgi technicznej, ekonomicznej i politycznej oraz środków masowej propagandy (film, prasa, radio, telewizja) w rękach nielicznej burżuazyjnej oligarchii może być postawiona na usługi antyludzkich celów. W krajach gospodarczo słabo rozwiniętych b. narodowa odgrywa często — również obecnie — postępową rolę, zwłaszcza w walce z imperializmem o niezależność narodową. Przeciwstawiając się tej części b. reakcyjnej (b. kompradorska), która związała swoje losy z imperializmem, b. narodowa uczestniczy w walce narodowowyzwoleńczej, staje na czele nowej państwowości, zmierza do likwidacji niedorozwoju gospodarczego. Dotychczasowe jednak doświadczenie wskazuje, że postępowość b. narodowej jest ograniczona, cofa się ona zazwyczaj przed rozprawą z feudalnymi elementami oraz z b. kompradorską, obawia się dokonania radykalnych reform, stanowiących niezbędną przesłankę postępu i likwidacji niedorozwoju gospodarczego. Dlatego w krajach tych coraz bardziej losy postępu i rozwoju są uzależnione od siły sojuszu klasy robotniczej z chłopstwem i innymi postępowymi warstwami społeczeństwa.