Feudalizm

Feudalizm, formacja społeczno-ekonomiczna, w której sposób produkcji opiera się na feudalnej własności ziemi należącej do panującego, rycerstwa lub kościoła; bezpośrednim producentem jest chłop „poddany”, przywiązany do ziemi i zobowiązany do wielu świadczeń na rzecz pana; najważniejszym świadczeniem jest renta feudalna (enta gruntowa) występująca w trzech formach: odrobku, produktu i czynszu; w początkowym okresie f., gdy dominowała gospodarka naturalna, występowały w zasadzie naturalne formy renty; wraz z rozwojem — gospodarki towarowej pojawia się forma renty pieniężnej. Typową dla f. jednostką produkcyjną jest drobne, samowystarczalne gospodarstwo chłopskie. W krajach Europy środkowej i wschodniej występuje w XVI—XVIII w. szczególna forma gospodarstwa rolnego — folwark pańszczyźniany wykorzystujący rentę odrobkową (pańszczyzna) do masowej produkcji towarowej. W epoce f. nastąpił poważny rozwój sił wytwórczych, który doprowadził do społecznego -* podziału pracy i wyodrębnienia się spośród rolników rzemieślników, a następnie kupców. Rzemiosło zorganizowane w cechy skupiało się w miastach. Rozwój miast i mieszczaństwa, a szczególnie kupiectwa, doprowadził do formowania się nowej, silnej ekonomicznie klasy społecznej, burżuazji. Podstawowa sprzeczność f. między właścicielem ziemi a poddanym znalazła swój wyraz w wielkich, anty- feudalnych ruchach chłopskich. Rosnąca u schyłku epoki sprzeczność między burżuazją a klasą feudałów rozstrzygała się w rewolucjach burżuazyjnych, które obaliły f. W krajach Europy zachodniej początek f. przypada na IV—V w., koniec — na połowę XVIII w.; w krajach Eur.qpy środkowej i wschodniej odpowiednio na VI—IX w. i połowę XIX w. Dzieje f. w Polsce dzielą się na cztery wyraźne okresy: 1. wczesnofeudałny — od VIII do połowy XII w.; 2. gospodarki czynszowej — od połowy XII do połowy XV W’.; 3. gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej — od połowy XV do połowy XVIII w.; 4. kryzysu gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej — od połowy XVIII do połowy XIX w. Kres f. położyła reforma uwłaszczeniowa. Rozwój kapitalizmu na ziemiach polskich przebiegał „drogą pruską” (dwie drogi rozwoju kapitalizmu w rolnictwie), co wpłynęło na utrzymywanie się przeżytków feudalnych w rolnictwie polskim przez cały okres kapitalizmu.