Manufaktura
Manufaktura: 1. wytwórczość rękodzielnicza; 2. produkt wykonany ręcznie; 3. fabryka włókiennicza; 4. przedsiębiorstwo zatrudniające większą liczbę robotników wykonywających pracę ręcznie, podporządkowanych jednolitemu kierownictwu; 5. wczesnokapitalistyczna, oparta na technice rękodzielniczej, forma produkcji przemysłowej, poprzedzająca bezpośrednio powstanie wielkiego przemysłu maszynowego, w znaczeniu ściślejszym (4) m. powstaje bądź przez podporządkowanie wielu rozproszonych warsztatów rękodzielniczych jednolitemu kierownictwu kapitalisty (m. rozproszona), bądź przez skupienie w jednym warsztacie i pod jednolitym kierownictwem większej liczby rzemieślników, wykonujących tę samą lub różną pracę przy wytwarzaniu tego samego produktu (m. scentralizowana). Stosując taką samą, co rzemiosło technikę, m. osiąga znaczny wzrost wydajności pracy 1 jej intensyfikację dzięki pogłębieniu i rozszerzeniu podziału pracy. Analizując procesy pracy w m. Marks wyróżnia jej dwie podstawowe formy: 1. m. heterogeniczną, w której produkt końcowy uzyskuje się przez mechaniczne połączenie wielu cząstkowych produktów; 2. m. organiczną, w której produkt końcowy powstaje w wyniku kolejnych, związanych ze sobą procesów i manipulacji. Pierwsze m. pojawiły się w XIV i XV w. w przemyśle włókienniczym Włoch i Flandrii; okres dominowania m. przypada na XVI—XVIII w. W Polsce rozwój m. rozpoczął się w XVIII w.; charakterystyczne dla Polski było występowanie — oprócz właściwych, kapitalistycznych m. — także m. magnackich, opartych w znacznym stopniu na pańszczyźnianej pracy poddanych chłopów.
