Pages Menu
 

Categories Menu

Posted by on paź 8, 2017 in Ekonomia |

Reformy gospodarcze w europejskich krajach socjalistycznych

Reformy gospodarcze w europejskich krajach socjalistycznych, do najważniejszych cech polityki gospodarczej europejskich państw socjalistycznych należy zapoczątkowanie od połowy lat 60-tych reform gospodarczych. Jest to zjawisko występujące we wszystkich krajach socjalistycznych niezależnie od przyjętych rozwiązań czy swoistych cech rozwoju ekonomicznego i społecznego. Najogólniejsze przyczyny, które spowodowały potrzebę zmian w systemie zarządzania i planowania gospodarczego, były we wszystkich krajach podobne. Wiązały się one ze zmniejszającą efektywnością gospodarowania, słabymi jakościowymi rezultatami wzrostu, zwłaszcza w dziedzinie postępu technicznego. Odchodzenie od administracyjnego i wysoce scentralizowanego systemu kierowania gospodarką narodową stanowiło niezbędny warunek przekształceń w przejściu do nowych, średniookresowych celów gospodarki socjalistycznej, które w większym niż poprzednio stopniu uwzględniałyby jakościowe aspekty wzrostu. System zarządzania w gospodarce socjalistycznej ma zapewniać efektywne funkcjonowanie zastosowanych środków produkcji i pracy społecznej, kształtowanie właściwych stosunków między pracownikami a przedsiębiorstwem oraz przedsiębiorstwem a państwem. System zarządzania stanowi część składową organizacji ekonomicznej, która z kolei jest ogniwem pośrednim między stosunkami produkcji a siłami wytwórczymi. W procesie rozwoju w starym systemie zarządzania nie jest możliwe w pełni realizowanie nowych celów średniookresowych, stąd też musi on ulec pewnym przekształceniom. Jest to wstępny etap przekształceń stosunków produkcji, ich dostosowania do nowego poziomu sił wytwórczych. W tym też sensie reformy w systemie zarządzania oznaczają początek zmian w stosunkach produkcji. Reformy gospodarcze lat 60-tych w krajach socjalistycznych, dotyczą przekształcenia związanego z przejściem od ekstensywnego do intensywnego typu rozwoju gospodarczego. Istotę tych reform można sprowadzić do doskonalenia systemu centralnego planowania, zwiększenia inicjatywy i zainteresowania przedsiębiorstwa i jego załogi najlepszym wykorzystaniem zasobów produkcyjnych, zwiększenia efektywności produkcji przy wykorzystaniu bodźców ekonomicznych łączących interesy jednostki, przedsiębiorstwa i społeczeństwa. To najogólniejsze sformułowanie istoty reform wskazuje główny kierunek przekształceń systemu zarządzania i kierowania gospodarką narodową. Stąd też wynikają pewne wspólne cechy, występujące we wszystkich rozwiązaniach kierowania gospodarką narodową. W sferze rozwiązań ekonomicznych można wyróżnić kilka następujących zasad, mających walor powszechny. 1. Decyzje ekonomiczne zostają podzielone między różne szczeble; w odróżnieniu od okresu, kiedy decyzje były podejmowane tylko na szczeblu centralnym, występuje podział decyzji między szczebel centralny i szczeble niższe. Liczba i charakter szczebli niższych są różne w poszczególnych krajach, a także różny jest zakres przyznanych decyzji ekonomicznych szczeblom niższym. W tym sensie można mówić o pewnym procesie decentralizacji we wszystkich krajach socjalistycznych, gdzie z reguły utworzone zostały trójszczeblowe organizacje przemysłu: ministerstwa, określone formy zjednoczeń i przedsiębiorstwa. Nie jest to wprawdzie zasada powszechna, niemniej można ją uznać za zjawisko dominujące. 2. Podział decyzji między różne szczeble pociąga jednocześnie zmniejszenie zakresu dyrektywności szczebla centralnego. Przejawia się to w zmniejszeniu liczby wskaźników otrzymywanych odgórnie przez przedsiębiorstwa. Przy zmniejszeniu zakresu dyrektywności charakter dyrektyw pozostających w gestii szczebla centralnego nie jest jednakowy we wszystkich krajach. Oznacza to, że w pewnych przypadkach dyrektywność zadań wiąże się z równowagą długookresową, a więc szczebel centralny decyduje o podstawowych proporcjach rozwoju gospodarczego, w innych dyrektywność dotyczy również działalności bieżącej, tzn. odnosi się do planów rocznych. W każdym jednak razie szczegółowe kierowanie bieżące jest w coraz większym stopniu zastępowane kierowaniem długookresowym o charakterze strukturalnym. Mimo że w krajach socjalistycznych od niedawna stosowana jest polityka pośredniego i długookresowego kierowania, ma ona z punktu widzenia długofalowego rozwoju zasadniczą przewagę nad systemem kierowania w przeszłości; stwarza z jednej strony przesłanki do większej stabilizacji planów szczebli niższych, a z drugiej — daje jednostkom gospodarczym znacznie większą swobodę manewru ekonomicznego. Jest to o tyle ważne, że dla dynamizacji danej struktury gospodarczej znacznie większe znaczenie ma eliminacja antybodźców niż ustalenie bodźców pozytywnych. Zmniejszenie liczby wskaźników dyrektywnych w jednostkach gospodarczych stanowi poważną eliminację całego zespołu antybodźców. 3. We wszystkich reformach, w coraz większym stopniu nakaz o charakterze administracyjnym zastępowany jest pośrednim oddziaływaniem przez państwo, tzn. oddziaływaniem za pomocą narzędzi ekonomicznych. Wprawdzie w żadnym z rozwiązań państwo nie zrezygnowało z możliwości bezpośredniego oddziaływania za pomocą nakazu (najmniejszy zakres tego oddziaływania jest w Jugosławii), niemniej coraz większego znaczenia nabierają mechanizmy ekonomiczne. Bierze się to stąd, iż w warunkach administracyjno-nakazowego kierowania gospodarką narodową, możliwości wykorzystania rachunku ekonomicznego są mniejsze. Zwiększenie efektywności gospodarowania może mieć miejsce tylko przy wykorzystaniu takich kategorii ekonomicznych, jak ceny, zysk, procent, kredyt itp. Można tutaj — przy pewnych zastrzeżeniach — skonstatować zależność o charakterze prawidłowości: im hardziej rozwinięta jest gospodarka, tym w większym stopniu muszą być wykorzystane mechanizmy ekonomiczne. Jest to warunek wynikający z wewnętrznych przesłanek kierowania gospodarką narodową ze zwiększających się powiązań zewnętrznych. 4. Cechą wspólną jest wreszcie wykorzystanie bodźców materialnego zainteresowania, zarówno w odniesieniu do jednostek gospodarczych (zwłaszcza przedsiębiorstw), jak i załóg. Dzięki temu tworzy się bardziej bezpośrednie związki między dochodami przedsiębiorstw i załóg a wynikami produkcyjnymi. Wprawdzie, z wyjątkiem Jugosławii, związek ten nie jest nigdzie zbyt pełny, ale jest znacznie bardziej bezpośredni niż dawniej. W wielu rozwiązaniach daje się zaobserwować tendencja do pogłębiania go, mimo że między poszczególnymi krajami socjalistycznymi istnieją poważne różnice ilościowe, tzn. że ta część, która jest bezpośrednio uzależniona od wyników przedsiębiorstwa (tzw. ruchoma część dochodów) wykazuje duże zróżnicowanie. W przedsiębiorstwach coraz bardziej praktykowanymi zasadami stają się: samofinansowanie produkcji, a także częściowo inwestycji, jak również ściślejsze związki między bankiem a przedsiębiorstwem. W tym też sensie ciężar gospodarowania w coraz większym stopniu przesuwa się na podstawową jednostkę produkcyjną. Wprawdzie i tu występują dosyć duże różnice między poszczególnymi krajami, ale tendencja jest zbieżna. Oprócz jednak tych cech wspólnych, reformy gospodarcze charakteryzuje wiele różnych, rozbieżnych rozwiązań, nie mających uzasadnienia np. w rozwoju gospodarczym. Różnice między poszczególnymi reformami dotyczą wielu kwestii, wśród których najważniejsza odnosi się do stosunku wzajemnego między planem a rynkiem. Między poszczególnymi krajami socjalistycznymi istnieją w tej dziedzinie różnice, zarówno o charakterze ilościowym, jak i jakościowym. Różnic w rozwiązaniach poszczególnych reform nie można wyjaśnić tylko swoistymi cechami (obiektywnymi) rozwoju poszczególnych krajów socjalistycznych, mają tu wpływ również cechy subiektywne. Należy podkreślić, iż w warunkach społecznej własności środków produkcji istnieje dla państwa jako centralnego ośrodka kierującego procesami ekonomicznymi stosunkowo duża swoboda wyboru w powoływanej do życia organizacji ekonomicznej. Dla określonego etapu rozwoju i poziomu ekonomicznego kraju, nie ma bowiem jednego tylko i ściśle zdeterminowanego kształtu organizacji ekonomicznej.