Statystyczna kontrola jakości
Statystyczna kontrola jakości, ma na celu stwierdzenie na podstawie próbki reprezentującej całą zbiorowość, czy odpowiada ona ustalonym warunkom dotyczącym jakości; warunki te mogą polegać np. na tym, aby cała zbiorowość nie zawierała więcej niż 2% sztuk „złych” (przy czym musi być dokładnie ustalone, kiedy uważa się sztukę za złą, a kiedy za „dobrą”). Żadna s.k.j. nie gwarantuje, że zbiorowość nie zawiera wcale sztuk złych, ale stuprocentowa kontrola zbiorowości również nie może dać takiej gwarancji, gdyż zawsze możliwe są pomyłki i przeoczenia, np. wskutek zmęczenia osoby przeprowadzającej kontrolę; ponadto kontrola całej produkcji jest zwykle bardzo droga, a czasem w ogóle niemożliwa (m. in. gdy sprawdzanie pociąga za sobą zniszczenie badanej sztuki); w takich przypadkach s.k.j. jest jedynym racjonalnym sposobem kontroli. S.k.j. powstała na gruncie kontroli produkcji przemysłowej, uzyskuje jednak coraz szersze zastosowanie także w innych dziedzinach (np. w rachunkowości). Jeśli sztuki dzieli się po prostu na dobre i złe, badanie takie nazywa się sprawdzaniem na alternatywę, jeżeli natomiast uwzględnia się wielkości liczbowe, charakteryzujące poszczególne sztuki (np. średnicę jakiejś części maszyny lub opór elektryczny), mówi się o sprawdzaniu na właściwość liczbową. Stosowanie s.k.j. prowadzi bądź do uznania całej zbiorowości za dobrą (zgodną z wymaganiami), bądź za niedobrą (niezgodną z wymaganiami). Decyzje te jednak mogą być błędne, może się bowiem zdarzyć, że zbiorowość, która w rzeczywistości jest dobra, zostanie uznana za niedobrą, gdyż w zbadanej próbce stwierdzono przypadkiem zbyt dużo sztuk ziych (nazywa się to błędem pierwszego rodzaju); może się również zdarzyć, że zbiorowość, która w rzeczywistości nie odpowiada wymaganiom, uznana zostanie — na podstawie zbadanej próbki, za dobrą (błąd drugiego rodzaju). Jeśli znana jest ogólna liczba jednostek w całej zbiorowości i zakłada się, że prawdopodobieństwa popełnienia błędu pierwszego i drugiego rodzaju nie mogą przekraczać pewnych określonych granic, można ustalić plan badania, a więc liczbę jednostek w próbce, którą należy zbadać, oraz największą liczbę jednostek złych, przy której jeszcze można uznać zbiorowość za odpowiadającą wymaganiom, jak również najmniejszą liczbę jednostek złych w próbce, przy której należy uznać, że zbiorowość nie odpowiada wymaganiom. Błędne decyzje powodują prawie zawsze straty gospodarcze, toteż plany s.k.j. układane są tak, aby te decyzje nie mogły być zbyt częste. Rozróżnia się jedno- i wielostopniowe (sekwencyjne) plany badań. Przy planie jednostopniowym pobiera się z danej zbiorowości jedną próbkę i na jej podstawie decyduje się, czy zbiorowość należy uznać za odpowiadającą czy nie odpowiadającą warunkom. Przy planie wielostopniowym zbadanie jednej próbki może nie wystarczyć do podjęcia decyzji, wówczas pobiera się drugą, a jeśli to nie wystarczy, pobiera się kolejne próbki tak długo, aż wyniki wszystkich próbek pozwolą na podjęcie decyzji. W praktyce stosuje się plany wielostopniowe, w których ustalona jest z góry najwyższa możliwa liczba próbek, po której musi zapaść decyzja. Zwykle jednak badanie kończy się wcześniej, gdyż przeważnie pobranie mniejszej liczby próbek wystarcza do podjęcia decyzji. W przemyśle stosuje się s.k.j. w czasie produkcji w celu skontrolowania prawidłowego przebiegu procesu wytwórczego (np. w celu stwierdzenia czy maszyna nie ulega rozregulowaniu) oraz przy odbiorze gotowego towaru przez nabywcę. Przy bieżącej kontroli produkcji stosuje się najczęściej wykreślne przedstawienie wyników kontroli próbek na specjalnych kartach kontrolnych. Ogólna zasada kart kontrolnych polega na tym, że każdej próbce odpowiada jeden punkt na karcie. Jeśli punkty te wykraczają poza pewien obszar (poza granice kontrolne), świadczy to o nieprawidłowym przebiegu procesu wytwórczego. Istnieje wiele różnych rodzajów kart kontrolnych, które stosuje się zależnie od warunków (np. inna jest karta, gdy liczba sztuk w próbce jest raz na zawsze ustalona, inna gdy liczba ta może się zmieniać, inna przy sprawdzaniu na alternatywę, czy też przy sprawdzaniu na właściwość liczbową). Przy sprawdzaniu na właściwość liczbową kontroluje się zazwyczaj nie tylko przeciętną wielkość danej cechy, ale także jej dyspersję. Karty zbudowane są tak, że nanoszenie na nie wyników z badania próbki jest proste i nie wymaga żadnych szczególnych kwalifikacji. Z praktycznym stosowaniem s.k.j. wiążą się różne zagadnienia organizacyjne oraz specjalne przepisy dotyczące sposobu pobierania próbek.
