Prognozy w planowaniu

Prognozy w planowaniu, badania prognostyczne traktuje się obecnie jako wstępne stadium samego procesu programowania lub planowania rozwoju. W praktyce wskazuje się nawet na konieczność integracji prognozowania i planowania, a więc bardziej ścisłego dostosowania prac prognostycznych do potrzeb powstawania samej koncepcji, a następnie projektu planu rozwoju społeczno-gospodarczego. Rozróżnia się następujące pojęcia stosowane w studiach prognostycznych i pracach w dziedzinie planowania; projekcję, wstępną hipotezę i prognozę. Pod nazwą projekcji rozumiemy najbardziej uproszczone, a nawet schematyczne przenoszenie obrazu przeszłego rozwoju w przyszłość. Chodzi tu więc prostą ekstrapolację przeszłości na tle wykrycia trendu zjawisk i procesów rozwoju. Często posługujemy się tutaj licznymi modelami ekonometrycznymi do określenia drogi rozwoju danej kategorii zjawisk i ich przyszłego obrazu. Oczywiście, jedynie w szczególnych przypadkach tak uproszczone badania prognostyczne w odniesieniu do zjawisk lub faktów o charakterze jednorodnym mogą okazać się celowe i użyteczne. Następną kategorię opracowań prognostycznych stanowią hipotezy wstępne. Można je określić jako robocze założenia przyjmowane do wytyczenia najbardziej prawdopodobnego kierunku rozwoju lub biegu zjawisk, jak i ukształtowania obrazu przyszłości. W zależności od kategorii sporządzanych prognoz stosuje się zróżnicowane metody ich opracowania. Zarówno w badaniach podstawowych, jak i stosowanych kameralnej metody opracowań przez grupy poszczególnych specjalistów ukazujących obraz rozwoju danych dziedzin społeczno-gospodarczych w bliższej lub dalszej perspektywie. Zarówno projekcje, jak i wstępne hipotezy traktuje się w fazie roboczej jedynie jako materiał pomocniczy, wymagający w ciągu późniejszych badań należytego pogłębienia i z reguły zasadniczej weryfikacji. Od początkowych projekcji lub wstępnych hipotez roboczych przechodzi się do właściwie rozwiniętych prognoz. Prognozami nazywać będziemy oparte na naukowych podstawach przewidywania najbardziej prawdopodobnego biegu lub obrazu zjawisk i procesów rozwoju. Prognozy generalne ukazują nam wizję przyszłego społeczeństwa oraz obraz całej gospodarki narodowej. Prognozy częściowe lub odcinkowe, wymagające należytego skoordynowania na podstawie prognoz generalnych, zawierają wizję rozwoju poszczególnych dziedzin czy kategorii zjawisk. Postępujący proces integracji prognozowania i planowania nie powinien jednak zacierać istoty różnic zachodzących między systemem prognoz i systemem planów. Przede wszystkim należy podkreślić, iż nawet najlepiej opracowana prognoza całościowa nie może być utożsamiana z programem czy planem rozwoju. Również prognozy odcinkowe nie mogą być traktowane jako bezpośrednia podstawa do automatycznego podejmowania decyzji. Zadaniem bowiem prognoz jest jedynie przygotowanie możliwie najbardziej obiektywnego materiału trafnie obrazującego przyszłość i służącego wyłącznie do wszechstronnego rozważenia oraz wyboru optymalnej drogi rozwoju społeczno-gospodarczego. Prognoza więc nie może zastąpić planu. Wprawdzie może się zdarzyć, że przyjęty ostatecznie projekt planu pokrywa się niemal całkowicie z prognozą generalną, sporządzoną do jego opracowania. Taki szczególny przypadek nie powinien przesłaniać faktu, iż na koncepcję planu rozwoju oraz zawarte w nim ustalenia i środki do ich realizacji składają się — oprócz przesłanek prognostycznych — liczne kryteria i założenia. W ich wyniku powstaje sam plan, który zawiera jednocześnie decyzje, jak i w jakim czasie zastąpić prawdopodobny bieg rozwoju społeczno-ekonomicznego wskazywany w sporządzonej prognozie przez rozwój optymalny, konkretnie i wyraźnie przesądzony ustaleniami planu. Jasno więc zarysowuje się funkcja, rola, a także użyteczność systemu prognoz, które mają ułatwić opracowanie koncepcji planu, wskazać prawdopodobny bieg przyszłych zjawisk społeczno-ekonomicznych i umożliwić optymalny wybór — dokonywany już w samym planie — celów i zadań wzrostu społeczno- -gospodarczego, przy jednoczesnym wskazaniu środków i metod ich realizacji. W konsekwencji badania prognostyczne w krajach socjalistycznych torują drogę do dalszej modernizacji systemu planowania; w ostatecznym wyniku coraz wyraźniej zarysowuje się zintegrowany system przewidywania, programowania i planowania, a następnie kierowania i realizacji procesów rozwoju społeczno-gospodarczego. W Polsce rozróżnia się następujące podstawowe rodzaje prognozowania: demograficzne, naukowo-techniczne, społeczne, ekonomiczne, techniczno-gospodarcze i przestrzenne. Każda z tych form prognozowania ma swoiste cele, zadania i metody. Wprowadzona została również zasada przewodnich funkcji i odpowiedzialności instytucji centralnych za przygotowanie opracowań prognostycznych i ekspertyz oraz stałe ich pogłębianie i weryfikowanie. Nad całością badań prognostycznych i ich koordynacją czuwa Główna Komisja Prognozowania, współdziałająca z Komisją Planowania przy Radzie Ministrów, Polską Akademią Nauk, Ministerstwem Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, Głównym Urzędem Statystycznym, resortami i radami narodowymi oraz licznymi placówkami i ośrodkami naukowo-badawczymi. Całość tak zorganizowanego systemu prognozowania stanowi bazę wyjściową do planowania wieloletniego i perspektywicznego.