Krańcowe wielkości

Krańcowe wielkości (marginalne wielkości), miara dodatnich lub ujemnych zmian wielkości globalnych, znajdujących się we wzajemnej zależności funkcyjnej; chodzi tu o zależność otrzymanego produktu od nakładów czynników wytwórczych (funkcja produkcji), zależność sumy poniesionych kosztów od rozmiarów wytwarzania (funkcja kosztów), zależność spodziewanego utargu od zamierzonej wielkości sprzedaży (funkcja utargu), a także o funkcje zysku, konsumpcji, oszczędzania, inwestycji itp.; przy rozpatrywaniu tych zależności korzystne jest zastąpienie wielkości globalnych w.k., np. kosztów całkowitych — kosztami krańcowymi, utargów całkowitych — utargami krańcowymi, zysków całkowitych — zyskami krańcowymi. W ten sposób funkcji kosztów produkcji odpowiada pojęcie „kosztów krańcowych”, stanowiących przyrost kosztów całkowitych na jednostkę przyrostu produktu. Podobnie utarg krańcowy i zysk krańcowy są stosunkami przyrostu utargu (zysku) do przyrostu produkcji. Zależnie od celów badań nadaje się w.k. różne znaczenie. W niektórych przypadkach abstrahuje się od nieciągłości funkcji. Zakłada się np., że produkcja może być powiększona o najdrobniejszy ułamek jednostki. Przyjęcie ciągłości funkcji ułatwia analizę teoretyczną, gdyż umożliwia zastosowanie w ekonomii rachunku różniczkowego. Są jednak przypadki, kiedy przyjęcie ciągłości funkcji jest niewskazane. Problem celowości stosowania w.k. w gospodarce socjalistycznej jest dyskusyjny; i zwłaszcza dyskutuje się na temat zalet i ujemnych stron powiązania ceny z kosztami krańcowymi. Nie przesądzając wyników dyskusji, należy zwrócić uwagę, że w gospodarce socjalistycznej zarówno przy opracowywaniu planu, jak i w trakcie jego wykonywania powstaje konieczność minimalizacji pewnych wielkości (np. kosztów) i maksymalizacji innych (np. wytworzonego produktu i zysku). Określenie tych najmniejszych i największych wartości jest ułatwione przez zastosowanie rachunku marginalnego. Początki wprowadzania tego rodzaju rachunku znajdujemy u klasyków burżuazyjnej ekonomii oraz w pracach Marksa (głównie w powiązaniu z rentą różniczkową w rolnictwie). Do rozwinięcia tej metody przyczyniły się szczególnie szkoła austriacka (użyteczność krańcowa), szkoła lozańska (ogólna równowaga ekonomiczna) i szkoła — neoklasyczna (cena monopolowa, problemy zatrudnienia).