Reprodukcja

Reprodukcja, produkcja społeczna ujmowana jako proces ciągły, nieustannie się powtarzający. „Społeczeństwo nie może poniechać produkcji, tak jak nie może zaprzestać konsumpcji. Dlatego wszelki społeczny proces produkcji rozpatrywany w jego całokształcie i w toku jego ciągłego odnawiania się — jest zarazem procesem reprodukcji” (K. Marks). W celu stałego kontynuowania produkcji społeczeństwo musi przeznaczać część wyprodukowanych dóbr na odtworzenie zużytych w procesie wytwarzania środków produkcji. Odtworzenie środków produkcji jest zatem jednym z warunków r. R. wymaga również odtworzenia siły roboczej. Odbywa się ono przez konsumpcję środków spożycia (konsumpcję właściwą). Podstawowe zależności występujące w procesach r. rozpatruje się zwykle przy założeniu stałości warunków produkcji, tj. przy abstrahowaniu od postępu technicznego. Osiągnięcie niezmiennej wielkości produkcji przy odnowieniu środków produkcji i siły roboczej (w danych warunkach technicznych) nazywamy r. prostą. Zmniejszona skala produkcji i niepełne odnowienie środków produkcji lub ilości zatrudnionej siły roboczej oznacza r. zawężoną. R. rozszerzona występuje przy rosnącej skali produkcji. Z tego rodzaju r. mamy do czynienia, jeśli ilość produktów wytworzonych w społecznym procesie produkcji jest większa od ilości koniecznej do odnowienia zużytych środków produkcji oraz siły roboczej, czyli gdy powstaje produkt dodatkowy. Występujące w procesie r. ściśle określone zależności ilościowe mają charakter techniczno-bilansowy. Odbiciem tych zależności jest określona struktura globalnego produktu społecznego. Jeżeli zależności ilościowe, o których mowa, zostaną spełnione, wówczas proces r. przebiega bez zakłóceń, czyli osiąga stan równowagi. Pierwszym ekonomistą w historii myśli ekonomicznej, który podjął próbę analizy r. kapitału społecznego, był fizjokrata F. Quesnay. R. i cyrkulację kapitału społecznego przedstawił om w Tableau Economique. Oryginalne podejście Quesnaya do problematyki r. znajduje wyraz w następujących założeniach: 1. stałość cen; 2. r. prosta; 3. abstrahowanie od rynku zewnętrznego. O oryginalnym pomyśle Quesnaya, pozwalającym niejako oderwać się od poszczególnych składników badanej gospodarki i ogarnąć jej całość, Marks wyraził się, iż była to „…w najwyższym stopniu idea genialna, bezsprzecznie najbardziej genialna ze wszystkich, jakie do tej pory zrodziła ekonomia polityczna”. Wysoko oceniając i wykorzystując dorobek Quesnaya, Marks znakomicie rozwinął go opracowując własne metody analizy procesu r. prostej i rozszerzonej w warunkach kapitalistycznego systemu społeczno-ekonomicznego. Marksowska analiza procesu r. w postaci tzw. schematów, przedstawiona została w Kapitale. Schematy r. zostały oparte na następujących założeniach: 1. produkcja globalna społeczeństwa (wyrażona wartościowo) rozpada się na dwa działy: dział I wytwarzający środki produkcji, które wchodzą do konsumpcji produkcyjnej, i dział II wytwarzający środki spożycia, które przeznaczane są do konsumpcji indywidualnej klasy kapitalistów i klasy robotniczej; 2. środki produkcji zużywają się całkowicie w czasie procesu produkcyjnego, który trwa rok; 3. akumulacja lokowana jest w dziale, w którym powstaje; 4. brak jest postępu technicznego.