Wolny handel

Wolny handel, zasada głosząca, że wymiana międzynarodowa nie powinna napotykać żadnych przeszkód ze strony państwa w postaci barier celnych, zakazów czy innego typu ograniczeń, które zmniejszają zakres międzynarodowego podziału pracy, a tym samym korzyści płynące z wymiany międzynarodowej dla wszystkich partnerów. Zasada w.h. jest całkowicie słuszna. Jeśli jednak partnerzy biorący udział w wymianie znajdują się na niejednakowym poziomie rozwoju gospodarczego, w.h. może utrudniać rozwój gospodarczy kraju mniej zaawansowanego, który w takich przypadkach musi się uciekać do różnych środków ochronnych (protekcjonizm). Zasadę w.h. po raz pierwszy wysunięto w Anglii w końcu XVII w., przy okazji polemiki z merkantylistyczną teorią bilansu handlowego ( merkantylizm). Szczególne znaczenie odegrała tu praca D. Northa, Discourses upon Trade. Następnie zasady w.h. bronili fizjokraci (fizjokratyzm). Jednak dopiero A. Smith wskazał na dwustronne korzyści wynikające z wymiany w związku z międzynarodową specjalizacją pracy, a D. Ricardo, twórca podstaw teorii handlu zagranicznego, dał jej pełne naukowe uzasadnienie (koszty komparatywne). Anglia była w tym okresie krajem najbardziej uprzemysłowionym i najbardziej zainteresowanym w wolności handlu. W ciągu XVIII i w początkach XIX w. znaczna liczba ograniczeń handlu zagranicznego wprowadzonych w Anglii w okresie merkantylizmu, dotyczących zwłaszcza eksportu i importu artykułów przemysłowych, została zniesiona. Na skutek silnego wpływu feudalnych właścicieli ziemi utrzymano jedynie tzw. prawa zbożowe, z którymi łączyło się wysokie cło na przywożone zboże. Godziło to w podstawowe interesy kapitalizmu, gdyż wysoka cena zboża, będąca następstwem niewielkiej produkcji krajowej, rzutowała na poziom płac minimalnych. Burżuazja w imię ogólnej doktryny liberalizmu gospodarczego (laissez faire’yzm) rozpoczęła ostrą walkę o zniesienie tych praw. Ośrodkiem walki staje się Manchester, a najgłośniejszym przywódcą R. Cobden. Wpływ sfer feudalnych był jednak tak silny, że dopiero w 1846 prawa zbożowe zostały zniesione. Po zapewnieniu zwycięstwa idei w.h. we własnym kraju burżuazja angielska przez traktaty handlowe wpłynęła na przyjęcie jej również przez inne kraje. Wprawdzie cła nie przestały istnieć, zdarzały się nawet przypadki wprowadzania nowych ceł, np. w Niemczech i w USA w okresie początkowej fazy kapitalistycznej industrializacji tych krajów, lecz ogólnie biorąc, poza wyjątkami, poziom ceł nie miał istotnego znaczenia dla kształtowania się wymiany międzynarodowej. Okres drugiej połowy XIX w., aż do wybuchu I wojny światowej, był erą w.h. w gospodarce światowej, a jednocześnie erą najbujniejszego rozwoju kapitalizmu, w czym zasada w.h. odegrała znaczną rolę. Po wojnie, gdy wystąpiły wyraźnie sprzeczności imperializmu, zwłaszcza w okresie kryzysu 1929—33, następuje odwrót od zasady w.h. Każdy kraj kapitalistyczny stara się za pomocą polityki protekcjonistycznej przerzucić własne trudności gospodarcze na inne kraje. Teoretyczne uzasadnienie tej polityki przynosi teoria Keynesa (keynesizm). Po II wojnie światowej sytuacja uległa pewnej zmianie. Coraz wyraźniej zaczyna się przejawiać tendencja do integracji gospodarczej państw, umożliwiającej rozszerzenie produkcji. Powstają więc, częściowo realizowane, projekty przywrócenia w.h. w ramach określonych stref geograficznych (np. Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej). Sprzeczności imperialistyczne nie pozwalają jednak na realizację zasady w.h. w całym bloku państw kapitalistycznych, a zwłaszcza w stosunkach między Wschodem a Zachodem, na skutek czego gospodarka światowa ponosi znaczne szkody.