Zabezpieczenie społeczne
Zabezpieczenie społeczne, łączna nazwa na określenie tych wszystkich urządzeń publicznych, których zadaniem jest zabezpieczenie obywateli przez odpowiednie świadczenia społeczne przed ujemnymi następstwami utraty lub ograniczenia możliwości zarobkowania oraz zwiększonych obciążeń rodzinnych. W tak pojęty zakres z.s. wchodzi profilaktyka zdrowotna i społeczna, ochrona zdrowia i zdolności do pracy (służba sanitarna i lecznicza, przemysłowa służba zdrowia), bhp, opieka nad matką i dzieckiem itp., rehabilitacja lecznicza i zawodowa inwalidów i osób upośledzonych na zdrowiu, systemy świadczeń pieniężnych i rzeczowych W razie niezawinionego braku środków utrzymania wskutek braku pracy, choroby, macierzyństwa, inwalidztwa, starości i śmierci żywiciela (głównie przez ubezpieczenie społeczne, a niekiedy także uzupełniająco przez ubezpieczenie gospodarcze), zaopatrzenie, pomoc (opieka) społeczna, zasiłki rodzinne i inne postacie pomocy społecznej dla rodziny (np. żłobki, przedszkola, internaty, stypendia, wczasy, ulgi podatkowe). Instytucje te łączy wspólna idea wyrażająca się w tym, że społeczeństwo powinno zapewnić jednostce bezpieczeństwo wobec ryzyka utraty odpowiednich środków utrzymania. Podstawowym środkiem do tego jest zagwarantowanie prawa do pracy, które zrealizowane w krajach socjalizmu w obrębie socjalistycznej gospodarki planowej wyeliminowało najgroźniejsze ryzyko bezrobocia. Prawo do z.s, należy w wielu krajach, zwłaszcza w krajach socjalistycznych, do podstawowych konstytucyjnych praw obywatelskich. Pojęcia „z.s.” używa się także w znaczeniu węższym do oznaczenia systemów zabezpieczenia na wypadek choroby, macierzyństwa, inwalidztwa, starości, śmierci, bezrobocia oraz systemów zasiłków rodzinnych. Niektóre urządzenia z.s. obejmują całą ludność, inne — poszczególne grupy (pracownicy, inwalidzi wojenni, spółdzielcy itd.). Rodzaj, wysokość i zakres świadczeń są dość różnorodne. Różne także bywają zasady ich finansowania. Ogólnie można wyróżnić trzy zasady: ubezpieczeniową, zaopatrzeniową i opiekuńczą. Zasada ubezpieczeniowa — fundusz świadczeń gromadzony jest ze składek ubezpieczeniowych dostosowanych do rozmiaru ryzyka; świadczenia są różnicowane odpowiednio do kosztów i wysokości opłacanych składek (zasada wzajemności Składki i świadczenia); wysokość i warunki przyznawania świadczeń ustalane są ustawowo; w razie spełnienia się warunków ustawowych pracownik ma prawo do świadczeń niezależnie od rzeczywistej potrzeby (posiadania środków). Zasada zaopatrzeniowa — świadczenia określane są prawnie i stanowią prawo podmiotowe uprawnionych; wymiar ich zmierza jednak wyraźnie do pewnej jednolitości na zasadzie zapewnienia wszystkim niezbędnego minimum utrzymania; świadczenia wypłacane są z publicznych funduszy bez pobierania składki, lub innych opłat socjalnych. Zasada opiekuńcza — świadczenia udzielane są z funduszy publicznych (bezskładkowo) i przyznawane indywidualnie wg uznania przyznającego organu. Żadna z wymienionych zasad nie jest w praktyce stosowana w czystej postaci, lecz na ogół występuje w połączeniu z pozostałymi, np. przyznawanie świadczeń wg zasady opiekuńczej, tj. wg indywidualnego uznania potrzeby, jest zwykle ograniczone przepisami dokładnie określającymi warunki, w których świadczenia można przyznać. Zależnie od przyjętej zasady i sposobu finansowania różne systemy z.s. są w większym lub mniejszym stopniu narzędziem podziału dochodu narodowego. W krajach kapitalistycznych świadczenia udzielane w obrębie z.s. uważane są za ważny środek łagodzenia rażących skutków nierówności w podziale dochodu narodowego, niepewności egzystencji ludności pracującej i mają na celu łagodzenie antagonizmów klasowych oraz ochronę panującego ustroju; przypisuje się im także pewne znaczenie jako czynnikowi stabilizującemu siłę nabywczą ludności.
