Społeczne aspekty modernizacji
Społeczne aspekty modernizacji, modernizacja w znaczeniu makrospołecznym oznacza zmiany społeczne zachodzące obecnie w wielu krajach; jest to nowa nazwa, określająca różnorodne procesy unowocześniania życia w krajach o różnych ustrojach i różnym rozwoju gospodarczym i społecznym. Najczęściej przyjmowanymi kryteriami modernizacji wg D. Lernera są: 1. określony rozwój gospodarczy, uwzględniający stały wzrost produkcji i konsumpcji; 2. określony stopień udziału publicznego w polityce; 3. przeniknięcie do społeczeństwa świeckich i racjonalnych norm i wzorów kulturowych; 4. swoboda ruchliwości społecznej; 5. odpowiadająca podanym wartościom zmiana w dominujących typach osobowości, polegająca zwłaszcza na celowym kształtowaniu innych typów osobowości, potrzebie działania itp. Zasadniczym problemem tak rozumianej modernizacji społecznej, jest określenie sposobu osiągnięcia jej w każdym społeczeństwie, a więc w jaki sposób wyznacza się cele społeczne i środki prowadzące do ich osiągnięcia, w jakiej mierze są to zabiegi świadome i zamierzone, w jakim stopniu są to procesy autonomiczne lub wprowadzone z zewnątrz do danego społeczeństwa i jakie grupy społeczne w tych procesach dominują. Modernizowane społeczeństwo przeciwstawia się tradycyjnemu; czasami przeciwstawienie to nawiązuje do popularnego podziału na społeczeństwo przemysłowe i rolnicze (lub przedprzemysłowe), jednak nowy podział nie pokrywa się z dawnym. Problemem najważniejszym jest modernizacja krajów zacofanych przemysłowo, najszybciej jednak wysokie wskaźniki, świadczące o poziomie modernizacji, osiągają kraje wysoko uprzemysłowione i gospodarczo bardziej rozwinięte. Pojęcie „modernizacja społeczna” nawiązuje do różnorodnych teorii rozwoju społecznego, przyjmujących za podstawowe kryterium poziom gospodarki, mierzony m. in. dochodem narodowym na głowę ludności. Z pewnego punktu widzenia można je traktować jako konkurencyjne w stosunku do przyjętej przez marksistów teorii przemian społecznych. Podział na kraje nowoczesne i tradycyjne abstrahuje bowiem od charakterystyki układu własności i klas, nie uwzględnia typu ustroju społeczno-politycznego, zniekształca polityczny podział współczesnego świata. W znaczeniu mikrospołecznym modernizacja odnosi się do kompleksu zmian społecznych, towarzyszących postępowi technicznemu, technicznej rekonstrukcji przedsiębiorstwa lub gałęzi przemysłu. Modernizacja obejmuje wymianę parku maszynowego, nowoczesną budowę hal fabrycznych, klimatyzację pomieszczeń, wyposażenie w urządzenia zapewniające pracownikom jak najlepsze warunki pracy i odpoczynku (sposób malowania ścian, oświetlenie, pokoje wypoczynkowe itd.). W procesie modernizacji gałęzi w grę wchodzi zmiana technologii i techniki produkcji oraz zmiana organizacji pracy i zarządzania. Społeczne aspekty tak rozumianej modernizacji dotyczą: 1. społecznych skutków i warunków zmiany zapotrzebowania na pracowników wykonawczych i kierowniczych o określonym poziomie i charakterze kwalifikacji zawodowych; 2. uwzględnienia wskazań ergonomii w projektowaniu stanowisk roboczych i hal fabrycznych, tzn. „dostosowania pracy do człowieka”, jego możliwości psychologicznych i fizjologicznych; 3. zmian w metodach kierowania pracą ludzi, polegających na zastosowaniu nowych środków technicznych (np. mechanizacja, zastosowanie komputerów), a także na wprowadzeniu nowego stylu kierowania, uwzględniającego najnowsze osiągnięcia teorii organizacji i zarządzania, socjologii i psychologii; 4. wprowadzania zmian na podstawie racjonalnych decyzji z uwzględnieniem różnorodnych procesów społecznych, jak wyzwalanie inicjatywy pracowników, skłonności do zmian, oczekiwania na dobrodziejstwa modernizacji oraz ograniczanie ew. oporów wobec zmian, wynikających z braku informacji i naruszenia ustabilizowanych układów instytucji i grup pracowniczych.
