Obszar metropolitalny
Obszar metropolitalny, obszar zwarty pod względem przestrzennym, obejmujący duże miasto lub obszar miejski oraz strefę zurbanizowaną i związaną z nim funkcjonalnie, tj. zintegrowany wielkomiejski układ osadniczy, którego granice nie pokrywają się z tradycyjnym, formalno-administracyjnym podziałem na miasta i wsie. Kształtowanie się i dynamiczny rozwój o.m. jest zjawiskiem charakterystycznym dla współczesnych procesów urbanizacyjnych, ściśle związanym z procesami przestrzennej koncentracji działalności społeczno-gospodarczej i z rozwojem komunikacji. Powstawanie i narastanie różnego typu powiązań dużych miast z otaczającymi je obszarami sprzyja rozwojowi jednostek osadniczych, a także przyczynia się do urbanizacji terenów wiejskich, pozostających w zasięgu wpływów miast. W statystyce regionalnej o.m. należą do grupy wtórnych układów przestrzennych, opartych na agregacji jednostek administracyjnego podziału kraju (podział pierwotny) i służą do statystycznej charakterystyki przekształceń sieci osadniczej pod wpływem procesów urbanizacyjnych. Ze względu na przenikanie się różnych przejawów urbanizacji w zasięgu oddziaływania dużych miast i stopniowe ich zanikanie oraz rozluźnianie powiązań z miastami w miarę oddalania się od nich, wyznaczenie granic o.m. jest problemem złożonym. Granice o.m. są okresowo aktualizowane, najczęściej na podstawie wyników badań masowych. Pierwszą w Polsce delimitację o.m. do celów statystycznych przeprowadzono w Głównym Urzędzie Statystycznym w 1968 na podstawie wyników badań struktury ludności wiejskiej w 1966. Ponowną delimitację przeprowadzono w 1972, opierając się głównie na danych spisu powszechnego z 1970 i przyjmując za kryteria delimitacji szerszy zakres zjawisk charakterystycznych dla tworzenia się stref zurbanizowanych wokół dużych miast. Zgodnie z przyjętą definicją, o.m. zamieszkuje 100 tys. i więcej ludności; obejmuje on miasto (obszar miejski o charakterze ciągłym) liczące 50 tys. i więcej mieszkańców, gromady spełniające warunki charakteru metropolitalnego oraz przylegające miasta i osiedla. Gromady włączone w skład o.m. spełniają jednocześnie cztery zasadnicze kryteria: 1. powiązań (20% i więcej czynnych zawodowo poza rolnictwem dojeżdża do pracy do miasta centralnego); 2. ekonomiczno-społeczne (przynajmniej 65% ludności utrzymuje się ze źródeł pozarolniczych lub 65% czynnych zawodowo pracuje poza rolnictwem); 3. demograficzne (gęstość zaludnienia minimum 100 osób na 1 km2, o ile w latach 1960—70 nie nastąpił spadek liczby ludności lub wzrost zaludnienia w okresie między spisami co najmniej o 10%); 4. zabudowy (przynajmniej 75 izb na 1 km2 lub minimum przeciętnie 4 izby w budynku mieszkalnym). Wg stanu w 1970 wyodrębniono 21 o.m. (Górnego Śląska, Warszawy, Łodzi, Krakowa, Trójmiasta, Poznania, Wrocławia, Bielska-Białej, Szczecina, Bydgoszczy, Lublina, Częstochowy, Wałbrzycha, Opola, Białegostoku, Radomia, Torunia, Kielc, Rzeszowa, Jeleniej Góry, Tarnowa); stanowią one zasadnicze węzły struktury przestrzenno-gospodarczej kraju. W 1970 o.m. zajmowały 5,1% powierzchni kraju i skupiały 35,4% ludności, w tym 60,3% ludności miejskiej oraz 8,2% ludności wiejskiej; ludność nierolnicza stanowiła 96,4% mieszkańców o.m., a 95,1% czynnych zawodowo pracowało poza rolnictwem. W latach 1960—70 liczba ludności na tych obszarach wzrosła o 17,1%, przy ogólnym przyroście zaludnienia wynoszącym 9,4%. O-m. w Polsce zajmują 16 005 km2 powierzchni, obejmują 207 miast i osiedli oraz 293 gromady o łącznej liczbie 11 532 tys. ludności. Największymi są o.m.: Górnego Śląska i Warszawy.
