Urbanizacja

Urbanizacja, wielostronny proces przetwarzania rolniczej, wiejskiej społeczności w miejską, w wyniku wzrostu udziału ludności pracującej w zawodach nierolniczych. Jej pierwotnym przejawem Jest rozwój i formowanie miast, które stają się ośrodkami dyspozycji politycznej i gospodarczej, ośrodkami bogactwa i kultury, a przy tym miejscem siedzib ludności związanej z działalnością miejską. Jej wtórnym, współcześnie intensywnym przejawem jest proces formowania aglomeracji, a zatem okręgów metropolitalnych skupiających aktywności nierolnicze i siedziby ludności wokół dużych miast oraz aglomeracji przemysłowo-miejskich, zwanych również zagłębiami przemysłowymi. U. jest efektem postępu społecznego podziału pracy. Aktualnie o jej przebiegu rozstrzyga nasilenie procesu industrializacji i rozwoju działalności usługowych. Przemysł i usługi przynoszą zatrudnionym dochody wyższe niż uzyskiwane w rolnictwie, co staje się powodem migracji ludności rolniczej do miast i dojazdów do miast. Intensywny rozwój miast i aglomeracji podnosi ich rolę polityczną i kulturową. Wpływają na to zwłaszcza środki masowego przekazu: telewizja, radio, film, prasa, literatura itp. Dzięki udogodnieniom komunikacyjnym ułatwiane są kontakty między miastem a wsią, co z kolei związane jest ze stopniowym zastępowaniem tradycji wiejskich miejskimi wzorcami życia. Coraz większa liczba mieszkańców wsi utrzymuje się na miejscu z zajęć pozarolniczych, przede wszystkim usługowych, bądź dojeżdża do zakładów pracy w miastach i osiedlach nierolniczych. Proces u. charakteryzują następujące wskaźniki: 1. odsetek ludności miejskiej; 2. odsetek ludności pozarolniczej; 3. odsetki zatrudnionych w przemyśle oraz usługach. Ponadto wielkościami odzwierciedlającymi stopień u. są: zatrudnieni w rolnictwie, odpływ ludności z obszarów wiejskich do miast, dojazdy do pracy, korzystanie ludności wsi z usług miejskich i wreszcie migracje ludności miejskiej w poszukiwaniu wypoczynku. Warto jeszcze zwrócić uwagę na wielkości charakteryzujące rozbieżności struktury wieku i płci ludności miejskiej i wiejskiej oraz wielkości współczynników reprodukcji ludności miejskiej i wiejskiej. W Polsce w miastach w 1900 mieszkało 20% ogółu ludności, w 1938 — 30%, a w 1970 — 52%; zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie w 1931 było 70,0%, w 1070 zaś 36,5%. Jednocześnie w celu porównania należy dodać, że udział tej grupy w NRD stanowił 13,3% (1009), w Belgii 7,2% (1900), w Wielkiej Brytanii 3,IV. (1903). Liczby te wskazują, że istnieją potencjalne rezerwy siły roboczej w rolnictwie, które mogą być wykorzystane przez mechanizację gospodarstw rolnych 1 ulepszenie ich struktury. Proces przepływu ludności do miast przebiega z różną intensywnością i często prowadzi do bezwzględnego zmniejszania ludności rolniczej. Ostatnie lata przyniosły w Polsce ponownie spadek liczby ludności wiejskiej. Ważnym zagadnieniem jest również szybkość wzrostu wielkich miast. Mały Rocznik Statystyczny 1939 informuje o istnieniu 38 milionowych i ponad milionowych miast na kuli ziemskiej; w 30 lat później liczba ich wzrosła do 130. Miasta te skupiają znaczną część produkcji i usług, są ośrodkami dyspozycji politycznej, społecznej i kulturowej, tworzą wzory życia dla całej ludności kraju. Jednocześnie nie reprodukują swojej ludności i nie stwarzają dogodnych warunków bytowania człowieka. Z tego też powodu wiele krajów podejmuje próby ograniczenia wzrostu wielkich miast (tzw. działania deglomeracyjne) przez stosowanie środków administracyjnych (zakazów podejmowania lub rozszerzania działalności u., jak i ograniczeń osiedlania się), bądź oddziaływania na wybór lokalizacji przedsiębiorstw produkcyjnych przez różnicowanie stawek podatkowych, przez pobudzanie rozwoju mniejszych miast. Pierwsze próby w tym kierunku rozwinęła W. Brytania, potem Francja, Włochy, a następnie niektóre kraje socjalistyczne, m. in. Polska.