Taryfikator kwalifikacyjny
Taryfikator kwalifikacyjny, katalog rodzajów prac sklasyfikowanych wg wspólnych kryteriów na umowne kategorie (grupy), określające jakość funkcji oraz skład i poziom kwalifikacji wymaganych od ich wykonawców. Służy głównie do: 1. oceny zgodności uzdolnień pracowników z wymaganiami stawianymi przez poszczególne rodzaje pracy; 2. doboru ludzi o odpowiednich kwalifikacjach do poszczególnych rodzajów pracy; 3. różnicowania wielkości stawek taryfowych płac, w zależności od jakości rodzajów pracy. W odniesieniu do samych rodzajów pracy za wspólne kryteria klasyfikacyjne przyjmuje się obecnie mierniki ich obiektywnej trudności, którą przeciętnie do tego przygotowany i zdrowy wykonawca musi pokonywać, aby osiągnąć wyznaczony mu cel działania. Tym samym wyniki oceny trudności rodzaju pracy są orientacyjnymi wskaźnikami wielkości i składników energii (fizycznej i psychicznej) potrzebnej do pokonywania oporu wyznaczanego przez: 1. właściwości przedmiotów pracy, jak niewygodny do obróbki i montażu kształt, rozmiar, ciężar, temperatura, kruchość, łamliwość, niejednolitość itp.; 2. właściwości produktów operacji, Jak wymagane walory estetyczne i użytkowe, wymagany stopień czystości, gładkości, dokładności, niezawodności, trwałości itp.; 3. techniczną formę pracy, określającą fizyczny i intelektualny i udział człowieka w procesie pracy, m. in. sposób wykonywania czynności ręcznych, posługiwania się narzędziami, instrumentami pomiarowymi, obsługiwania maszyn i urządzeń, linii i ciągów produkcyjnych; zaangażowanie zmysłów i pamięci; rodzaj i intensywność myślenia; obciążenie mięśni i układu krążenia ze względu na strukturę i rytm ruchów; pozycja ciała itp.; 4. rozwiązania organizacyjne, od których zależy wielkość ponoszonego wysiłku; 5. ludzi uczestniczących w procesie pracy, których niezaangażowanie, obojętność lub przeciwdziałanie powoduje zużycie energii psychicznej na perswazję i motywację słuszności działania; 6. warunki zagrażające zdrowiu i bezpieczeństwu pracy, które stwarzają nerwowość i zmuszają do zwiększonego napięcia uwagi pracowników; 7. warunki środowiska rzeczowego, w którym odbywa się proces pracy: oświetlenie, hałas, drgania, wstrząsy itp. W odniesieniu do pracownika za kryteria klasyfikacyjne rodzajowe i jakościowe przyjmuje się określony skład i poziom kwalifikacji, potrzebnych do stałego i efektywnego pokonywania trudności danego rodzaju pracy, tj. funkcji typowych dla konkretnego stanowiska roboczego, zawodu, specjalności lub sporadycznego zadania. Kwalifikacja rodzajów pracy do odpowiednich kategorii jakości odbywa się metodą sumaryczną lub analityczną. Każda z nich ma kilka odmian. Starsza, mniej dokładna i obecnie porzucana metoda sumaryczna polega na ocenie rodzajów pracy wg ich zewnętrznej postaci. Obiektem oceny są tu całe operacje lub nawet zespoły operacji rozpatrywane jako całość. Do wyznaczenia poziomu (kategorii) jakości porównuje się zwykle pracę badaną z pracą uznaną za najprostszą i najlżejszą. Dokładniejsza i coraz powszechniej stosowana metoda analityczna (punktowa) polega na szczegółowej analizie elementów każdego rodzaju pracy (utrudnień i kwalifikacji) i ustala wyniki przeważnie za pomocą umownej skali punktów. Poszczególne zawody i specjalności mogą być jakościowo jednolite lub dzielić się na kilka kategorii. Np. mało zróżnicowaną specjalność „okapowy konwertora” w t.k. zalicza się do jednej kategorii trudności, natomiast znacznie bardziej złożony pod względem wykonywanych czynności zawód rdzeniarza dzieli się na pięć kategorii Jakości. Najniższa kategoria jakościowa oznacza pracę prostą. Przez pracę prostą rozumie się zestaw funkcji, do wykonania których nie trzeba specjalnego wykształcenia zawodowego, wystarczają bowiem wiadomości i pouczenia przekazywane przez przełożonych. Przez pracę złożoną — funkcje, zawierające skomplikowane układy działań, zmuszające pracownika do zwiększonego wysiłku umysłowego skierowanego na poznanie stanu i na dobór najefektywniejszej możliwości rozwiązania oraz na sprawne jego zrealizowanie. Liczba kategorii kwalifikacyjnych w poszczególnych taryfikatorach zależy od stopnia zróżnicowania struktur i poziomów trudności w opisanych rodzajach pracy, zwłaszcza od różnic w ich złożoności i odpowiedzialności. Odróżniamy trzy typy t.k.: 1. gałęziowy, klasyfikujący specjalności i zawody typowe dla określonej gałęzi produkcji, np. hutnictwa, przemysłu maszynowego; 2. zawodów wspólnych, występujących w całej gospodarce narodowej; 3. wewnątrzzakładowy, klasyfikujący występujące na stanowiskach roboczych rodzaje pracy konkretnej i odpowiadające im wymagania kwalifikacyjne stawiane ich wykonawcom. Wspólną cechą taryfikatorów gałęziowych i zawodów wspólnych są opracowane międzyzakładowe podstawy klasyfikacyjne zawodów i specjalności reprezentatywne dla jednakowych rodzajów i jakości pracy. Taryfikator wewnątrzzakładowy natomiast może wierniej odzwierciedlać właściwości i warunki pracy konkretnej. W scentralizowanej gospodarce socjalistycznej podstawowe znaczenie dla zachowania jednolitości oceny trudności pracy i dla dyscypliny płac mają taryfikatory gałęziowe. W celu uwzględnienia właściwości pracy konkretnej można je uzupełniać taryfikatorami wewnątrzzakładowymi. Dla poszczególnych kategorii jakości pracy taryfikator zawiera zazwyczaj: l. nazwę różnych rodzajów prac; 2. dla każdego rodzaju zwięzły opis składu funkcji, ich złożoności, odpowiedzialności i uciążliwości oraz wynikające stąd wymagania kwalifikacyjne; 3. kategorię jakości. Na podstawie porównań właściwości funkcji i zadań na stanowiskach roboczych z zawartymi w t.k. opisami zaszeregowuje się konkretny rodzaj pracy do właściwej kategorii. Podobnie porównuje się z taryfikatorem zasób uzdolnień pracownika, co jest podstawą zaszeregowania go do osobistej kategorii kwalifikacyjnej. Tym samym kategoria kwalifikacyjna osobistego zaszeregowania oznacza rangę danego pracownika w danym zawodzie lub specjalności. W gałęziach przemysłu, w których zakres prac wykonywanych przez robotników jest bardzo zróżnicowany istnieją dwa rodzaje t.k.: taryfikator zawodów i taryfikator robót. Taryfikator zawodów jest podstawą do wyznaczenia osobistego zaszeregowania robotnika, natomiast taryfikator robót jest podstawą do zaszeregowania robót. T.k. są opracowywane przez specjalne komisje złożone z przedstawicieli odpowiednich ministerstw, zjednoczeń i związków zawodowych. T.k. jest załącznikiem do umowy zbiorowej i podstawą do zaszeregowania robotników i prac.
