Dostawy obowiązkowe
Dostawy obowiązkowe, forma skupu produktów rolnych oparta na ustawowym przymusie sprzedaży (dostawy) państwu przez indywidualne gospodarstwa rolne, spółdzielnie produkcyjne i inne rodzaje gospodarstw rolnych ustalonej ilości określonych produktów w oznaczonych na ogół z góry terminach i po cenach w zasadzie niższych od wolnorynkowych. Przymusowa dostawy produktów rolnych pod nazwą świadczeń rzeczowych wprowadzono w Polsce w 1944. Stanowić one wówczas miały przede wszystkim formę gromadzenia produktów żywnościowych, co wiązało się z kartkowym systemem zaopatrzenia ludności. W miarę rozwijania programu uprzemysłowienia kraju d.o. stały się ponadto jedną z ważnych form akumulacji. Akumulacyjną funkcję realizowało państwo przez podatek gruntowy w naturze, a zwłaszcza przez d.o. (wprowadzone w latach 1951—52); do 1971 obejmowały one w Polsce zboża, zwierzęta rzeźne i ziemniaki; obowiązek dostaw mleka zniesiony został w 1957. Sposób wykorzystania instytucji d.o. w Polsce uległ istotnej zmianie wraz z wprowadzeniem w życie w połowie 1959 Funduszu Rozwoju Rolnictwa, który tworzony był głównie z wpływów finansowych, pochodzących z realizowanych przez gospodarstwa d.o. Wielkość tych wpływów zależała od różnicy należności za dostarczone produkty obliczanej przez zastosowanie cen wolnorynkowych i cen realizacji w obrębie systemu d.o. Dzięki FRR świadczenia wsi, kierowane przedtem na rozwój całej gospodarki, stały się środkiem służącym bezpośrednio interesom rozwoju rolnictwa. Instytucja d.o. nie miała charakteru trwałego i niezmiennego; nie stanowiła ona integralnej części socjalistycznych stosunków wymiany między miastem a wsią. D.o. wprowadzone zostały w określonej sytuacji ekonomicznej; w miarę dojrzewania warunków państwa socjalistyczne ograniczają ich zasięg, rozszerzając równocześnie inne formy więzi ekonomicznej między miastem a wsią, zwłaszcza zaś kontraktację stwarzającą skutecznie działające bodźce do zwiększenia produkcji rolnej.