Rola społeczna

Rola społeczna, trwały sposób zachowania się, zgodny z oczekiwaniami grupy wobec osoby zajmującej daną pozycję w grupie. Pozycję społeczną wyznaczają prawa i obowiązki jednostki w stosunku do grupy. R.s. obejmuje zatem zachowania oczekiwane przez grupę, utrwalone w postaci pewnego wzoru i sposób realizacji tego wzoru. Pojęcie r.s. występuje łącznie z pojęciem pozycji w określonej grupie, jednoczy bowiem podejście od strony jednostki jako członka grupy i od strony zbiorowości kształtującej zachowania swoich członków. Rola jest czymś zewnętrznym wobec członków grupy, którzy — jeśli chcą uczestniczyć w grupie i jej działaniach oraz identyfikują się z nią — muszą się jej uczyć. W celu scharakteryzowania Jakiejś r.s. należy: 1. ustalić strukturę grupy i jej podstawowe działania; 2. stwierdzić, czy utrwalone są wzory zachowań i oczekiwania grupy oraz zbadać sposób przekazywania ich członkom grupy; 3. określić, jak przejawiają się różne role, w jakich sytuacjach są podejmowane i jakim podlegają modyfikacjom. W zależności od typu grupy i typu roli proces uczenia się jej przybiera rozmaity charakter. Czasami wystarcza przestrzeganie przepisów i reguł określających rolę, w innym przypadku chodzi o identyfikowanie się z rolą, aby stała się ona częścią osobowości. Bogactwa osobowości doszukujemy się w wielości odgrywanych ról, w zróżnicowaniu i intensywności kontaktów społecznych w rozmaitych grupach. Często jednak oczekiwania rozmaitych grup są sprzeczne, odgrywane zaś role rozbieżne lub konfliktowe. Problem polega więc na umiejętności godzenia ról, ich integracji lub przyporządkowaniu. W zakładzie pracy możemy wyróżnić role wynikające z układu produkcji, władzy i więzi społecznej. Mamy więc role formalno-produkcyjne, jak rola dyrektora, kierownika, robotnika, inżyniera- -konstruktora, kontrolera itp. Ponadto z punktu widzenia współżycia ludzi występują role: kolegi, przyjaciela, sąsiada. Działalność samorządu i innych organizacji wprowadza rolę aktywisty przejawiającą się w różnych postaciach. Pracownik w przedsiębiorstwie socjalistycznym występuje w roli produkcyjnej (wykonawczej lub kierowniczej), roli konsumenta i opłacanego pracownika najemnego, a także w roli współgospodarza, współwłaściciela i współuczestnika organów zarządzania. Określenie każdej z tych ról, a zwłaszcza ich kompleksu nie jest jednoznaczne i zawiera pewne sprzeczności. Przykładem konfliktu ról w zakładzie jest np. sytuacja chłopa-robotnika, kobiety-pracownicy obarczonej liczną rodziną lub aktywisty, który w trosce o dobro przedsiębiorstwa ostro krytykuje kierownictwo, narażając się na zarzut, że zmierza do dezorganizacji pracy w zakładzie. Identyfikacja z rolą zawodową wyznaczona jest przez cechy charakteru oraz siłę motywów ekonomicznych i społecznych. Należy przy tym podkreślić wpływ pewnych cech społecznych pracowników, jak płeć, wiek, wykształcenie, pochodzenie społeczne i terytorialne. Identyfikacja z rolą aktywisty zależy przede wszystkim od sytuacji i motywów ideologicznych.