Monopole międzynarodowe
Monopole międzynarodowe, organizacje i zrzeszenia przedsiębiorstw kapitalistycznych, obejmujące swoją działalnością terytoria wielu krajów i łączące więzami wzajemnej zależności monopolistyczne przedsiębiorstwa różnych państw kapitalistycznych; powstają w wyniku procesu koncentracji i centralizacji kapitału i produkcji w poszczególnych krajach kapitalistycznych, rozszerzania się — przez wywóz kapitału — stosunków wierzycielsko-dłużniczych między przedsiębiorstwami monopolistycznymi różnych krajów oraz w następstwie toczącej się między nimi walki konkurencyjnej (konkurencja) na rynku światowym. Celem m.m. Jest zdobycie kontroli produkcji i wywozu lub przywozu określonych towarów, grup towarów, a nawet całych gałęzi wytwórczości poszczególnych krajów kapitalistycznych, umożliwiającej osiąganie wysokich cen monopolowych zarówno we własnych krajach, jak i na rynkach innych krajów oraz realizowanie dzięki temu wysokich zysków. M.m. przyjmują formy; trustów, koncernów i — karteli międzynarodowych. Trusty i koncerny międzynarodowe — powstają w wyniku tworzenia (dzięki wywozowi kapitału) przez monopolistyczne przedsiębiorstwa wielkich krajów kapitalistycznych sieci przedsiębiorstw będących filiami i przedsiębiorstwami pomocniczymi, powiązanymi ściśle z przedsiębiorstwami macierzystymi, produkującymi na podstawie patentów i licencji przedsiębiorstw macierzystych i realizującymi ich politykę na danym rynku w zakresie produkcji, zbytu, cen itp. Powstawaniu tych form zrzeszeń monopolistycznych w skali międzynarodowej służy także polityka skupu akcji przedsiębiorstw innych krajów, prowadzona przez wielkie monopolistyczne przedsiębiorstwa największych krajów kapitalistycznych. Kartele międzynarodowe — powstają w wyniku porozumień między formalnie niezależnymi przedsiębiorstwami monopolistycznymi różnych krajów, zawieranych na określony czas, a dotyczących warunków produkcji, zbytu, eksportu, importu, cen towarów objętych porozumieniami kartelowymi. Porozumienia takie mogą być zawierane w formie pisemnej, mogą także mieć charakter nieformalnych poufnych porozumień „dżentelmeńskich”. Kartele międzynarodowe dzielą rynki zbytu między uczestników na zasadzie geograficznej lub kontyngentowej. W pierwszym przypadku przydziela się uczestnikom terytoria określonych krajów, na których mogą zbywać swoje towary na zasadzie wyłączności, prowadząc własną politykę zbytu i cen. W drugim natomiast ustala się dla uczestników kontyngenty dotyczące wielkości produkcji i eksportu lub importu oraz określa politykę cen. W celu uzyskania podwyżki cen lub zapobieżenia przed jej spadkiem kartele międzynarodowe celowo zmniejszają kontyngenty przyznawane uczestnikom. Kartele międzynarodowe tworzą często wspólne centrale zbytu (syndykaty) zajmujące się sprzedażą towarów kontrolowanych przez kartel na terytoriach określonych krajów. Istotną cechą polityki cen karteli międzynarodowych Jest różnicowanie cen na rynkach poszczególnych krajów w zależności od stopnia kontroli tych rynków przez kartele. Ceny na rynkach wewnętrznych uczestników porozumienia oraz na rynkach krajów zależnych, gdzie kartel nie natrafia na silniejszą konkurencję, są zazwyczaj znacznie wyższe niż na rynkach, na których musi on zwalczać konkurencję nieskartelizowanych wytwórców. Oprócz prywatnych karteli międzynarodowych, których uczestnikami są przedsiębiorstwa monopolistyczne poszczególnych krajów, w latach międzywojennych wytworzyła się forma międzyrządowych karteli surowcowych (kauczuk, cyna, cukier); uczestnikami ich były rządy lub administracje kolonialne krajów produkujących surowce. Porozumienia te nie różnią się pod względem stosowanych środków polityki od karteli prywatnych. M.m. stanowią ważne narzędzie wyzysku krajów gospodarczo słabo rozwiniętych przez wielkie przemysłowe kraje kapitalistyczne. M.m. odgrywają poważną rolę nie tylko jako narzędzie ekspansji ekonomicznej, ale wykorzystywane są często przez mocarstwa imperialistyczne jako instrument ich ogólnej ekspansji politycznej. Znany Jest powszechnie fakt wykorzystywania powiązań międzymonopolistycznych przez Niemcy hitlerowskie w okresie przygotowywania II wojny światowej; wiele z tych powiązań utrzymanych zostało także w czasie wojny.
