Koncentracja i centralizacja kapitału i produkcji

Koncentracja i centralizacja kapitału i produkcji: 1. koncentracja kapitału — wzrost rozmiarów kapitału wskutek dołączania do niego części zysku osiągniętego w danym przedsiębiorstwie; pewien stopień koncentracji kapitału, tj. skupienie pewnej ilości środków produkcji i pieniędzy w ręku poszczególnych producentów towarów, jest warunkiem powstania kapitalistycznego sposobu produkcji; w miarę dalszego rozwoju, dążenie kapitalistów do zwiększania zysku oraz tocząca się między nimi walka konkurencyjna zmuszają ich do rozszerzania produkcji i do wprowadzania nowych, doskonalszych maszyn i urządzeń; w związku z tym zwiększa się udział kapitału stałego w porównaniu z udziałem kapitału zmiennego (kapitał stały i zmienny), wzrasta zatem organiczny skład kapitału (kapitału skład organiczny) oraz zwiększa się trwała część kapitału stałego, tj. kapitał ulokowany w budyń- kach, maszynach 1 urządzeniach wytwórczych, w porównaniu z kapitałem ulokowanym w surowcach, materiałach pomocniczych itp.; 2. centralizacja kapitału — proces rozwijający się równolegle z koncentracją kapitału; polega na łączeniu mniejszych, dawniej samodzielnych kapitałów, w większe; dokonuje się dwoma sposobami: albo w wyniku ostrej walki konkurencyjnej słabsze przedsiębiorstwo zostaje zrujnowane i wchłonięte przez większe (wykupione, przejęte za długi itp.), albo pewna liczba już istniejących lub tworzących się kapitałów łączy się w jeden w formie spółki akcyjnej, stanowiącej podstawową formę centralizacji kapitału. Koncentracja i centralizacja kapitału wzajemnie się warunkują i uzupełniają. Koncentracja kapitału, zwiększając zdolność konkurencyjną przedsiębiorstwa, ułatwia mu wypieranie i wchłanianie przedsiębiorstw mniejszych i słabszych; centralizacja kapitału, zwiększając wielkość kapitału skupionego w jednym ręku, umożliwia dalsze rozszerzanie produkcji i wprowadzanie postępu technicznego, czym uzupełnia dzieło koncentracji; 3. koncentracja produkcji — proces skupienia produkcji w wielkich przedsiębiorstwach wyposażonych w najbardziej nowoczesne maszyny i urządzenia; przedsiębiorstwa te mają przewagę nad drobnymi, ponieważ: 1) większa skala operacji umożliwia lepszą organizację procesu produkcji, a dzięki temu obniżenie kosztów produkcji na jednostkę towaru; 2) stosunkowo mniejsze są rozmiary koniecznych rezerw materiałowych, surowcowych itp.; 3) większe obroty umożliwiają poczynienie oszczędności na kosztach sprzedaży, reklamy itp.; 4) instytucje kredytowe chętniej i na dogodniejszych warunkach udzielają kredytu firmom większym, bogatszym niż mniejszym. K. i c.k. i p. powoduje w gospodarce kapitalistycznej doniosłe następstwa: 1. wielkie przedsiębiorstwa skupiają tysiące robotników, którzy za pomocą wzrastającej liczby wciąż doskonalszych maszyn i urządzeń przetwarzają coraz więcej surowców w rosnącą masę produkcji; wzrasta specjalizacja pracy społecznej; w poszczególnych gałęziach przemysłu liczba kapitalistów zmniejsza się, natomiast wzrasta liczba wyspecjalizowanych gałęzi przemysłu; wszystko to oznacza, że proces produkcji staje się coraz bardziej społeczny i że wzrasta sprzeczność między społecznym charakterem wytwarzania a prywatnokapitalistyczną formą przywłaszczania; 2. większa zdolność konkurencyjna przedsiębiorstw skoncentrowanych i scentralizowanych powoduje, że coraz większa liczba mniejszych kapitalistów i drobnych wytwórców ulega ruinie i przekształca się w proletariuszy; wzrastają przeciwieństwa między malejącą garstką coraz bogatszych kapitalistów a rosnącą liczbą pozbawionych majątku proletariuszy; 3. przyspieszając przewroty w organicznym składzie kapitału, w kierunku zwiększania kapitału stałego kosztem zmiennego, centralizacja kapitału powoduje zmniejszenie się stosunkowego popytu na siłę roboczą; 4. na pewnym etapie rozwoju kapitalizmu k. i c.k. i p. prowadzi do zastąpienia konkurencji między wielką liczbą producentów przez monopole, tj. do opanowania rynku przez monopole i oligopole.