Nowa polityka ekonomiczna
Nowa polityka ekonomiczna, wprowadzona w państwie radzieckim w 1921 przez X Zjazd RKP(b) polityka gospodarcza zasadniczo odmienna od polityki komunizmu wojennego. Podstawowe zadania dyktatury proletariatu pozostały te same, zmieniły się natomiast metody ich realizacji. Treścią zmian było planowe wykorzystanie stosunków towarowo-pieniężnych przy istnieniu wielu układów społeczno-gospodarczych w systemie gospodarki (gospodarka patriarchalna, drobnotowarowa, kapitalistyczna i socjalistyczna). Kontrolowany rozwój sektorów niesocjalistycznych i akumulacja socjalistycznych przedsiębiorstw pozwoliły po 3—4 latach rozpocząć już industrializację kraju. W przemyśle wprowadzono system zaopatrywania na zasadzie kupna-sprzedaży, działalność przedsiębiorstw natomiast oparto na rozrachunku gospodarczym. Sojusz robotniczo-chłopski realizowano za pomocą spójni ekonomicznej, w myśl której zasadniczym posunięciem było zastąpienie ściągania kontyngentów zbożowych znacznie niższym podatkiem żywnościowym, pozwalając chłopom pozostające nadwyżki zboża i innych produktów rolnych sprzedawać na rynku, na którym odbywało się również zaopatrzenie wsi w artykuły przemysłowe. Spójnia przewidywała również wprowadzenie spółdzielczości w handlu i rolnictwie. Zasady polityki gospodarczej w stosunku do burżuazji sformułował Lenin następująco: wykorzystanie kapitału prywatnego pod kontrolą państwa do budownictwa socjalizmu (np. koncesje, tworzenie wspólnych przedsiębiorstw) i systematyczne ograniczanie kapitalizmu w różnych dziedzinach gospodarki w miarę umacniania się jej socjalistycznych form. NEP realizowała więc także zadania klasowe dyktatury proletariatu. Ogólne zasady NEP mają znaczenie zwłaszcza dla tych krajów, które wkraczają w okres przejściowy od kapitalizmu do socjalizmu jako kraje gospodarczo słabo rozwinięte.
