Wartość użytkowa
Wartość użytkowa, użyteczność rzeczy; zdolność dóbr do zaspokajania określonych potrzeb ludzkich; wynika z naturalnych, tj. z chemicznych, fizycznych itp. właściwości rzeczy; w odniesieniu do wytworów pracy ludzkiej jest wynikiem konkretnego charakteru pracy (praca konkretna). Olbrzymia większość dóbr musi być poddana procesowi pracy, tj. procesowi przystosowania ich do potrzeb konsumpcyjnych lub produkcyjnych. Określone dobro może mieć wiele użytecznych właściwości często poznawanych dopiero wraz z rozwojem nauki i produkcji. Dawniej nie wiedziano np. o wielu użytecznych właściwościach węgla; najpierw poznano go jedynie jako paliwo; obecnie jest on jednym z ważniejszych surowców przemysłu chemicznego. Postęp nauki pozwala poznawać coraz to nowe walory znanych rzeczy, wzbogacając wiedzę o użyteczności. W teorii ekonomicznej w.u. odgrywa szczególnie ważną rolę przy rozpatrywaniu „elementarnej komórki bogactwa burżuazyjnego” (K. Marks), jakim jest towar, który rozpatrywany jest z dwóch stron: wartości oraz w.u. Gdyby towar nie zaspokajał żadnej potrzeby, a więc gdyby nie miał w.u., nikt by go nie nabywał, a praca poniesiona na jego wytworzenie byłaby zmarnowana. Dla producenta w.u. produkowanego przez niego towaru nie ma bezpośredniego znaczenia; kapitalista będzie produkował każdy towar, który znajduje zbyt i przynosi mu odpowiedni zysk; w.u. towaru ma znaczenie jedynie dla nabywców — konsumentów lub producentów; musi mieć zatem w.u. społeczną. W.u. nie zależy od charakteru potrzeb, jakie dane dobro zaspokaja, może to być nawet towar szkodliwy dla innych ludzi, jak np. bomba wodorowa, narkotyk, wystarczy natomiast że znajdzie on nabywcę. Badanie w.u. jest przedmiotem specjalnej nauki — towaroznawstwa. Nie oznacza to, że dla teorii ekonomii politycznej problem w.u. jest obojętny; jest ona materialnym nosicielem bogactwa, -> wartości i wartości wymiennej; jako taka interesuje ona teorię ekonomii. Warto zwrócić uwagę, że w teorii ekonomicznej Marksa w.u. zajmuje poważne miejsce, podobnie jak dwoisty charakter pracy ludzkiej. W słynnych schematach reprodukcji Marksa globalny produkt społeczny rozpatrywany jest z punktu widzenia wartości, jak też w.u. (środki produkcji i środki konsumpcji, te zaś jako środki konsumpcji robotników i środki konsumpcji burżuazji). Odrzucając stanowczo pogląd jakoby w.u. mogła służyć jako miernik wartości towarów, podkreślając, że jest ona tym, co różni towary od siebie, Marks jednocześnie protestował przeciwko zarzutowi, że w jego teorii nie było miejsca (i to ważnego) dla problemu w.u. W III tomie Kapitału Marks precyzuje pojęcie społecznej w.u.; każdy towar jest tylko jednym egzemplarzem ogólnej masy towarów danego gatunku. Jeśli natomiast wytworzono zbyt wiele towarów danego gatunku, część z nich nie znajdująca aprobaty nabywców nie będzie miała społecznej w.u. W ustroju socjalistycznym zagadnienie w.u. nabiera nowego znaczenia. Wynika to stąd, że celem socjalistycznej produkcji jest jak najlepsze zaspokojenie potrzeb członków społeczeństwa.
